Dr n. med. Marcin Waligóra

Wstrząs jest stanem zagrożenia życia, który polega na zbyt małym zaopatrzeniu narządów w krew, substancje odżywcze i tlen. Pomimo że organizm dysponuje mechanizmami obronnymi (kompensacyjnymi), to opóźnienie rozpoznania i leczenia może prowadzić do nasilenia nieprawidłowego metabolizmu beztlenowego i zakwaszenia organizmu. Po pewnym czasie te postępujące zmiany mogą stać się nieodwracalne i skutkować krytycznie niskim obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi, zwolnieniem akcji serca, wykrzepianiem wewnątrznaczyniowym i skutkować niewydolnością kolejnych narządów. Wówczas jakiekolwiek leczenie jest nieskuteczne.

Ustalenie przyczyny występowania wstrząsu jest kluczowe, gdyż umożliwia wdrożenie prawidłowego leczenia. Niestety przyczyn wstrząsu jest wiele, ich diagnostyka różnicowa bywa trudna i często wymaga wykorzystania badań dodatkowych oraz oznaczeń laboratoryjnych, a co gorsza istnieje możliwość współwystępowania kilku problemów u jednego pacjenta.

Najczęstsze objawy mogące wskazywać na wstrząs to:

• przyspieszona akcja serca (tachykardia), za wyjątkiem wstrząsu neurogennego, dla którego charakterystyczna jest bradykardia,

• obniżone ciśnienie tętnicze krwi,

• objawy zmniejszonej perfuzji narządowej:

  • wydłużenie nawrotu włośniczkowego

  • zimna, spocona skóra

  • skąpomocz, bezmocz

• przyspieszenie i spłycenie oddechu (tachypnoe),

• zmieniony stan świadomości (np. splątanie, śpiączka).

Poniżej przedstawiono uproszczoną klasyfikację najczęściej występujących rodzajów wstrząsu:

• Wstrząs spowodowany zmniejszeniem objętości płynów ustrojowych (tzw. ,,hipowolemiczny”). Najczęstsze przyczyny to:

  • krwawienie/krwotok,

  • rozległe oparzenia (utrata osocza przez powierzchnię skóry),

  • ciężka biegunka (zwiększona utrata wody i elektrolitów),

  • kwasica ketonowa w przebiegu cukrzycy.

• Wstrząs spowodowany zwiększeniem objętości naczyń krwionośnych (tzw. ,,dystrybucyjny”). Najczęstsze przyczyny to:

  • sepsa,

  • silna reakcja uczuleniowa (anafilaktyczna, ogólnoustrojowa reakcja nadwrażliwości na np. leki, jady owadów).

• Wstrząs spowodowany nieprawidłowym napełnianiem lub opróżnianiem serca (tzw. ,,obturacyjny”). Najczęstsze przyczyny to:

  • tamponada serca (upośledzenie powrotu krwi do serca oraz zmniejszone napełnianie lewej komory serca),

  • zatorowość płucna (upośledzenie wypływu krwi z prawej komory do płuc),

  • odma prężna (upośledzenie powrotu krwi do serca i zmniejszenie napełniania lewej komory serca).

• Wstrząs spowodowany pogorszeniem kurczliwości serca (tzw. ,,kardiogenny”). Najczęstsze przyczyny to:

  • zawał mięśnia sercowego,

  • zapalenie mięśnia sercowego,

  • ciężkie zaburzenia rytmu serca (Ryc.),

  • nieprawidłowa funkcja zastawek serca (np. ostra niedomykalność zastawki dwudzielnej po zawale serca),

  • kardiomiopatie.

Inne rodzaje wstrząsu, to wstrząs neurogenny (wskutek np. obrażeń rdzenia kręgowego). Najczęściej występujące rodzaje wstrząsu na oddziale kardiologii zaznaczono wytłuszczonym drukiem.

Ryc. Ciężkie zaburzenia rytmu serca rejestrowane na przyłóżkowym monitorze EKG u pacjenta we wstrząsie kardiogennym.

Piśmiennictwo

1. Ponikowski P. i wsp. Wytyczne ESC dotyczące diagnostyki i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca w 2016 roku. Kardiologia Polska 2016; 74, 10: 1037–1147.

2. Kubler A.j (red.), Weinert Mark: Anestezjologia. Kraków: Elsevier Urban & Partner, 2008, s. 127-129.

3. Tintinalli, Judith E (red.). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies, 2010. s. 165–172.