Lek. Katarzyna Holcman

Selen oraz cynk są pierwiastkami odpowiedzialnymi za optymalny przebieg wielu procesów fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka. Do niedoborów tych pierwiastków może dojść wskutek błędów dietetycznych oraz chorób przewodu pokarmowego, z drugiej strony ich przedawkowanie może być potencjalnie toksyczne.

Selen wchodzi w skład licznych enzymów w organizmie, dzięki czemu chroni komórki przed wolnymi rodnikami i stresem oksydacyjnym. Do pokarmów bogatych w ten pierwiastek należą mięso, ryby, owoce morza, jaja kurze, mleko, czosnek, kasza gryczana, kakao, orzechy brazylijskie (Ryc.).

Przy zatruciu selenem może dojść m.in. do uszkodzenia skóry z przydatkami, a także wątroby i nerek. Jedną z chorób związanych z niedoborem selenu jest endemiczna choroba Keshan. Nazwa pochodzi od rejonu Keshan w Chinach, gdzie stężenie tego pierwiastka w glebach jest szczególnie niskie, a omawiane schorzenie występowało ponadprzeciętnie często. Jest to choroba mięśnia sercowego (kardiomiopatia), która najczęściej rozwija się w wieku dziecięcym. Uszkodzenia komórek sercowych (kardiomiocytów) są związane z zaburzeniem struktury i funkcji mitochondriów, które są odpowiedzialne za produkcję energii potrzebnej do pracy serca. W przebiegu choroby Keshan dochodzi, wskutek niedoboru selenu oraz koinfekcji wirusowej, do rozwoju zastoinowej niewydolności serca. Choroba ma poważny przebieg, może być potencjalnie śmiertelna.

Opisano także przypadki wystąpienia kardiomiopatii związanej z niedoborem selenu u osób żywionych pozajelitowo oraz u pacjentów zakażonych ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV).

Postuluje się również związek niedoboru selenu z rozwojem miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Wykazano zależność między progresją i przebiegiem choroby wieńcowej, a stężeniem selenu we krwi i jego zawartością w środowisku. Podkreśla się rolę jaką pełni ten pierwiastek w obronie antyoksydacyjnej mięśnia sercowego w przebiegu jego niedokrwienia. Wykazano, że istniejący w organizmie niedobór selenu może być związany z większym stopniem nasilenia uszkodzenia mięśnia sercowego, powstającego wskutek zawału serca.

Cynk spełnia istotną rolę w syntezie białek, hormonów, a także materiału genetycznego (DNA i RNA). Ponadto bierze udział w przekazywaniu sygnałów w mózgu. Jony tego pierwiastka są niezbędne do biosyntezy insuliny. Znaczne ilości cynku występują w pieczywie ciemnym, kaszy gryczanej, owocach morza, mięsie i podrobach (Ryc.).

Niedobór cynku prowadzi do objawów takich jak:

• zahamowanie wzrostu,

• niedobory immunologiczne,

• niedoczynność tarczycy,

• zaburzenia węchu i smaku,

• upośledzenie funkcji poznawczych.

Podobnie jak selen, cynk stanowi ważny składnik systemu antyoksydacyjnego organizmu, dlatego jego niedobór może mieć istotny wpływ na rozwój miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca i nadciśnienia tętniczego.

Nadmiar cynku może mieć także poważne następstwa, w tym toksyczny wpływ na komórki nerwowe.

Warto zapamiętać!

Wykazano, że suplementacja cynku istotnie redukuje stężenie we krwi cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów. Ponadto wyższa podaż tego pierwiastka wiąże się z korzystną zmianą profilu lipidowego krwi poprzez obniżenie stężenia frakcji „złego” cholesterolu (frakcji LDL). W związku z tym może potencjalnie zmniejszyć częstość występowania powikłań i umieralności związanych z miażdżycą.

Zarówno w przypadku selenu jak i cynku należy podkreślić, że u osób zdrowych nie ma wskazań do rutynowej oceny ich zawartości w organizmie ani do suplementacji tych mikroelementów – temu służy odpowiednio zbilansowana, różnorodna dieta.

Reasumując, prawidłowe stężenie selenu i cynku w organizmie ma bardzo istotny wpływ na jego funkcjonowanie. Optymalna podaż tych pierwiastków ma korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Niedobór tych pierwiastków może mieć istotny wpływ na rozwój miażdżycy oraz choroby niedokrwiennej serca, a w przypadku niedoboru selenu może w wybranych przypadkach dojść do rozwoju skurczowej niewydolności serca.

Ryc. Przykładowe produkty żywnościowe bogate w selen i cynk.

Piśmiennictwo

1. Zagrodzki P, Łaszczyk P. Selenium and cardiovascular disease: Selected issues. Postepy Hig Med Dosw., 2006; 60: 624-631.

2. Salonen JT, Alfthan G, Huttunen JK, Pikkarainen J, Puska P. Association between cardiovascular death and myocardial infarction and serum selenium in a matched-pair longitudinal study. Lancet, 1982; 24: 175–179.

3. Gapys B, Raszeja-Specht A, Bielarczyk H. Journal of Laboratory Diagnostics, 2014; 50(1): 45-52.

4. Szcześniak M, Grimling B, Meler J. Cynk – pierwiastek zdrowia. Farm Pol, 2014, 70(7): 363-366.

5. Ranasinghe P, Wathurapatha W, Ishara M, et al. Effects of Zinc supplementation on serum lipids: a systematic review and meta-analysis. Nutrition & Metabolism. 2015; 12:26.