Prof. dr hab. med. Magdalena Kostkiewicz
Jednym z najważniejszych mikroelementów dla człowieka jest żelazo. Żelazo jest niezbędnym pierwiastkiem w wielu ważnych dla życia procesach komórkowych, zachodzących we wszystkich żywych organizmach, oraz koniecznym składnikiem wielu procesów metabolicznych. Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny, dlatego jego podstawową funkcją jest udział w transportowaniu tlenu z płuc do tkanek oraz dwutlenku węgla z tkanek do płuc. Jest zaangażowane w transporcie elektronów w łańcuchu oddechowym, bierze udział w syntezie DNA i regulacji cyklu komórkowego oraz ważne jest dla funkcjonowania wielu enzymów.
Ponieważ hemoglobina jest odpowiedzialna za dostarczanie tlenu do wszystkich komórek organizmu, w tym do serca, wśród wielu swoich funkcji żelazo umożliwia między innymi prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia.
Zapotrzebowanie na żelazo wynosi około 15 mg dziennie.
W pożywieniu żelazo występuje w dwóch formach:
-
w produktach zwierzęcych - w postaci hemowej
-
w źródłach roślinnych - w postaci niehemowej.
Najbogatsze w ten mikroelement są podroby, a następnie wątroba i nerki. W dalszej kolejności należy wymienić natkę pietruszki, mięso, rośliny strączkowe, jaja oraz ciemne pieczywo.
Niedobór żelaza w organizmie człowieka może zaistnieć nie tylko wskutek niedostatecznego jego spożycia, lecz z wielu innych przyczyn, np.:
-
nadmiernej utraty żelaza na skutek przewlekłego krwawienia
-
złego wchłaniania żelaza w przewodzie pokarmowym
-
ciąży
-
podeszłego wieku
-
u dzieci wskutek zakażeń pasożytami
-
z powodu intensywnego treningu.
Braki tego minerału dość szybko manifestują się w postaci anemii i wymagają leczenia preparatami żelaza. Badaniem z wyboru oceniającym poziom tego pierwiastka w organizmie jest ocena stężenia hemoglobiny w obrazie morfologicznym krwi obwodowej.
Niedobór żelaza u chorych z przewlekłą niewydolnością serca jest silnie związany z gorszą tolerancją wysiłku fizycznego, żelazo wpływa bowiem m.in. na siłę mięśni oraz z gorszą jakością życia – tylko mały odsetek chorych z niedoborami żelaza nie ma depresji. Na podstawie wielu obserwacji stwierdzono, że niedobór żelaza ma szkodliwe działanie u pacjentów z chorobą wieńcową, niewydolnością serca i nadciśnieniem płucnym, a także u pacjentów poddawanych zabiegom kardiochirurgicznym.
Nadmiar żelaza w diecie jest również niekorzystny. Udowodniono, iż większe spożycie żelaza hemowego wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, podczas gdy nie znaleziono związku pomiędzy wystąpieniem chorób sercowo naczyniowych i spożyciem żelaza niehemowego lub całkowitym spożyciem żelaza. Tak więc zdrowa, zbilansowana dieta powinna pokryć zapotrzebowanie osoby dorosłej na ten pierwiastek.
Kwas foliowy jest jedną z witamin z grupy B (witamina B9, określana również niekiedy jako witamina B11) i występuje w przyrodzie w postaci folianów, które są jego pochodnymi. Korzystny wpływ folianów na układ sercowo-naczyniowy jest już znany od wielu lat. Foliany pomagają w rozkładaniu aminokwasu homocysteiny, który w przypadku zaburzeń lub nieprawidłowości metabolicznych w nadmiarze gromadzi się we krwi. Duże stężenie homocysteiny stanowi, niezależnie od hipercholesterolemii, nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy, czynnik ryzyka choroby wieńcowej, zawału serca i udaru mózgu. Jest to szczególnie istotne u osób już obarczonych innymi czynnikami ryzyka, takimi jak podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego czy palenie tytoniu.
Kwas foliowy działa ochronnie na ściany naczyń ,wykazuje zdolność do zmniejszania niekorzystnego remodelingu ścian tętnic u osób z wysokim ryzykiem choroby sercowo-naczyniowej. Przy niedoborze i braku kwasu foliowego i witaminy B12 nadmiar homocysteiny we krwi powoduje uszkodzenie śródbłonka naczyń krwionośnych i działa prooksydacyjnie, co może doprowadzić do zakrzepicy naczyń obwodowych, nasilenia stanu zapalnego, przebudowy ścian naczyń, przylegania płytek krwi, oksydacji LDL-cholesterolu i rozwoju miażdżycy.
Foliany występują w produktach żywnościowych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Zdecydowanie więcej folianów jest jednak w roślinach, gdzie występują w postaci związków poliglutaminianowych. W produktach zwierzęcych kwas foliowy występuje w niewielkich ilościach, ponieważ zwierzęta nie mogą go samodzielnie syntetyzować.
Bogatym źródłem folianów są surowe i mrożone warzywa liściaste, a także bób, zielony groszek, pomidory, buraki, orzechy, słonecznik, pełne ziarna zbóż, owoce cytrusowe i inne. Cennym źródłem folianów są również wątroba, drożdże, jaja, sery. Niewielką zawartość kwasu foliowego i jego pochodnych mają mięso, mleko i produkty mleczne.
Przyczyną upośledzenia wchłaniania folianów u ludzi najczęściej są:
-
zaburzenia strukturalne i czynnościowe oraz stany zapalne przewodu pokarmowego,
-
choroby wątroby,
-
stosowanie leków przeciwzapalnych i przeciwpadaczkowych,
-
stosowanie niektórych środków antykoncepcyjnych, leków uspokajających.
Leki przeciwzapalne (np. aspiryna) hamując aktywność wielu enzymów związanych z metabolizmem folianów zmniejszają ich absorpcję w jelicie cienkim.
Zalecana dawka kwasu foliowego to 400 mikrogramów dziennie (kobiety w ciąży i karmiące piersią potrzebują 600 mikrogramów/dobę).
Tabela. Zawartość kwasu foliowego w niektórych produktach żywnościowych.
Piśmiennictwo
-
Yanping Li, PhD, Tianyi Huang, ScD, Yan Zheng, PhD, Tauland Muka, PhD, Jenna Troup, MPH, and Frank B. Hu, MD, PhD Folic Acid Supplementation and the Risk of Cardiovascular Diseases: A Meta‐Analysis of Randomized Controlled Trials J Am Heart Assoc. 2016 Aug; 5(8): e003768.
-
Cieślik E., Kościej A., Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 1-7.
-
H. Czeczot: Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postepy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, nr 62/2008, s. 405-419.
-
Tomasz Podolecki, Jarosław Wasilewski, Lech Poloński Potencjalna rola żelaza w etiopatogenezie choroby wieńcowej. Choroby Serca i Naczyń
