Prof. dr hab. med. Magdalena Kostkiewicz

Jednym z najważniejszych mikroelementów dla człowieka jest żelazo. Żelazo jest niezbędnym pierwiastkiem w wielu ważnych dla życia procesach komórkowych, zachodzących we wszystkich żywych organizmach, oraz koniecznym składnikiem wielu procesów metabolicznych. Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny, dlatego jego podstawową funkcją jest udział w transportowaniu tlenu z płuc do tkanek oraz dwutlenku węgla z tkanek do płuc. Jest zaangażowane w transporcie elektronów w łańcuchu oddechowym, bierze udział w syntezie DNA i regulacji cyklu komórkowego oraz ważne jest dla funkcjonowania wielu enzymów.

Ponieważ hemoglobina jest odpowiedzialna za dostarczanie tlenu do wszystkich komórek organizmu, w tym do serca, wśród wielu swoich funkcji żelazo umożliwia między innymi prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia.

Zapotrzebowanie na żelazo wynosi około 15 mg dziennie.

W pożywieniu żelazo występuje w dwóch formach:

• w produktach zwierzęcych - w postaci hemowej

• w źródłach roślinnych - w postaci niehemowej.

Najbogatsze w ten mikroelement są podroby, a następnie wątroba i nerki. W dalszej kolejności należy wymienić natkę pietruszki, mięso, rośliny strączkowe, jaja oraz ciemne pieczywo.

Niedobór żelaza w organizmie człowieka może zaistnieć nie tylko wskutek niedostatecznego jego spożycia, lecz z wielu innych przyczyn, np.:

• nadmiernej utraty żelaza na skutek przewlekłego krwawienia

• złego wchłaniania żelaza w przewodzie pokarmowym

• ciąży

• podeszłego wieku

• u dzieci wskutek zakażeń pasożytami

• z powodu intensywnego treningu.

Braki tego minerału dość szybko manifestują się w postaci anemii i wymagają leczenia preparatami żelaza. Badaniem z wyboru oceniającym poziom tego pierwiastka w organizmie jest ocena stężenia hemoglobiny w obrazie morfologicznym krwi obwodowej.

Niedobór żelaza u chorych z przewlekłą niewydolnością serca jest silnie związany z gorszą tolerancją wysiłku fizycznego, żelazo wpływa bowiem m.in. na siłę mięśni oraz z gorszą jakością życia – tylko mały odsetek chorych z niedoborami żelaza nie ma depresji. Na podstawie wielu obserwacji stwierdzono, że niedobór żelaza ma szkodliwe działanie u pacjentów z chorobą wieńcową, niewydolnością serca i nadciśnieniem płucnym, a także u pacjentów poddawanych zabiegom kardiochirurgicznym.

Nadmiar żelaza w diecie jest również niekorzystny. Udowodniono, iż większe spożycie żelaza hemowego wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, podczas gdy nie znaleziono związku pomiędzy wystąpieniem chorób sercowo naczyniowych i spożyciem żelaza niehemowego lub całkowitym spożyciem żelaza. Tak więc zdrowa, zbilansowana dieta powinna pokryć zapotrzebowanie osoby dorosłej na ten pierwiastek.

Kwas foliowy jest jedną z witamin z grupy B (witamina B9, określana również niekiedy jako witamina B11) i występuje w przyrodzie w postaci folianów, które są jego pochodnymi. Korzystny wpływ folianów na układ sercowo-naczyniowy jest już znany od wielu lat. Foliany pomagają w rozkładaniu aminokwasu homocysteiny, który w przypadku zaburzeń lub nieprawidłowości metabolicznych w nadmiarze gromadzi się we krwi. Duże stężenie homocysteiny stanowi, niezależnie od hipercholesterolemii, nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy, czynnik ryzyka choroby wieńcowej, zawału serca i udaru mózgu. Jest to szczególnie istotne u osób już obarczonych innymi czynnikami ryzyka, takimi jak podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego czy palenie tytoniu.

Kwas foliowy działa ochronnie na ściany naczyń ,wykazuje zdolność do zmniejszania niekorzystnego remodelingu ścian tętnic u osób z wysokim ryzykiem choroby sercowo-naczyniowej. Przy niedoborze i braku kwasu foliowego i witaminy B12 nadmiar homocysteiny we krwi powoduje uszkodzenie śródbłonka naczyń krwionośnych i działa prooksydacyjnie, co może doprowadzić do zakrzepicy naczyń obwodowych, nasilenia stanu zapalnego, przebudowy ścian naczyń, przylegania płytek krwi, oksydacji LDL-cholesterolu i rozwoju miażdżycy.

Foliany występują w produktach żywnościowych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Zdecydowanie więcej folianów jest jednak w roślinach, gdzie występują w postaci związków poliglutaminianowych. W produktach zwierzęcych kwas foliowy występuje w niewielkich ilościach, ponieważ zwierzęta nie mogą go samodzielnie syntetyzować.

Bogatym źródłem folianów są surowe i mrożone warzywa liściaste, a także bób, zielony groszek, pomidory, buraki, orzechy, słonecznik, pełne ziarna zbóż, owoce cytrusowe i inne. Cennym źródłem folianów są również wątroba, drożdże, jaja, sery. Niewielką zawartość kwasu foliowego i jego pochodnych mają mięso, mleko i produkty mleczne.

Przyczyną upośledzenia wchłaniania folianów u ludzi najczęściej są:

• zaburzenia strukturalne i czynnościowe oraz stany zapalne przewodu pokarmowego,

• choroby wątroby,

• stosowanie leków przeciwzapalnych i przeciwpadaczkowych,

• stosowanie niektórych środków antykoncepcyjnych, leków uspokajających.

Leki przeciwzapalne (np. aspiryna) hamując aktywność wielu enzymów związanych z metabolizmem folianów zmniejszają ich absorpcję w jelicie cienkim.

Zalecana dawka kwasu foliowego to 400 mikrogramów dziennie (kobiety w ciąży i karmiące piersią potrzebują 600 mikrogramów/dobę).

Tabela. Zawartość kwasu foliowego w niektórych produktach żywnościowych.

Piśmiennictwo

1. Yanping Li, PhD, Tianyi Huang, ScD, Yan Zheng, PhD, Tauland Muka, PhD, Jenna Troup, MPH, and Frank B. Hu, MD, PhD Folic Acid Supplementation and the Risk of Cardiovascular Diseases: A Meta‐Analysis of Randomized Controlled Trials J Am Heart Assoc. 2016 Aug; 5(8): e003768.

2. Cieślik E., Kościej A., Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 1-7.

3. H. Czeczot: Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postepy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, nr 62/2008, s. 405-419.

4. Tomasz Podolecki, Jarosław Wasilewski, Lech Poloński Potencjalna rola żelaza w etiopatogenezie choroby wieńcowej. Choroby Serca i Naczyń