Ogromna część osób odbywających karę pozbawienia wolności to osoby uzależnione od alkoholu i/lub innych środków odurzających bądź czynności. Jeszcze większą grupę stanowią ci więźniowie, którzy przed trafieniem do zakładu karnego używali szkodliwie środków odurzających, a styl życia jaki prowadzili mógł z czasem doprowadzić ich do uzależnienia. Pomimo różnych oddziaływań proponowanych przez Służbę Więzienną, znaczna grupa osadzonych nie jest poddawana terapii ani oddziaływaniom profilaktycznym. Wynika to przede wszystkim z faktu, że zaprzeczają oni nadużywaniu alkoholu w przeszłości, nie identyfikują się jako osoby uzależnione bądź używające szkodliwie środków odurzających, zaprzeczają podejmowanym w przeszłości czynnościom hazardowym, czy destrukcyjnemu modelowi funkcjonowania. Tkwią w mechanizmach choroby, która po wyjściu na wolność atakuje ich z dużą siłą.
Wsparciem i uzupełnieniem oddziaływań prowadzonych przez Służbę Więzienną, mogą być działania realizowane na terenie zakładów karnych przez organizacje pozarządowe. Jedną z nich jest Małopolskie Stowarzyszenie Probacja, które od ponad 20 lat prowadzi w Małopolsce działalność na rzecz wspierania osób, które popadły w konflikt z prawem i ich rodzin. Stowarzyszenie realizuje m.in. działania zlecone przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom, mające na celu poprawę poziomu bezpieczeństwa społecznego i przeciwdziałanie zjawisku recydywy, czyli ponownemu popełnianiu przestępstw przez osoby, które już wcześniej dopuściły się czynów karalnych w związku z uzależnieniem od środków odurzających.
Jedną z form takich oddziaływań są Konsultacje dla osób osadzonych, prowadzone na terenie jednostek penitencjarnych przez specjalistę terapii uzależnień. Działania te, mają na celu wzmocnienie motywacji więźniów do zmiany swojego stylu życia sprzed osadzenia, w tym wzmocnienie motywacji do utrzymywania abstynencji od środków psychoaktywnych i czynności nałogowych oraz dostarczenie informacji na temat dostępnych form pomocy postpenitencjarnej oraz oferty leczniczej w zakresie uzależnienia na terenie województwa małopolskiego, a także działania promujące zdrowy tryb życia. Działaniem w sposób priorytetowy objęci są skazani w ostatnim etapie odbywania kary, tak aby pomóc im przygotować się do zwolnienia, opracować plan działań readaptacyjnych, omówić trudności z jakimi mogą spotkać się po wyjściu na wolność. Co ważne, w Konsultacjach, mogą brać udział wszyscy osadzeni, którzy wyrażą taką chęć, niezależnie od długości wymiaru kary.
Konsultacje realizowane są w formie spotkań grupowych i indywidualnych na terenie wszystkich jednostek penitencjarnych zlokalizowanych w województwie małopolskim, a są to Areszt Śledczy w Krakowie, Oddział Zewnętrzny Aresztu w Krakowie - Nowej Hucie, Zakład Karny w Trzebini, Zakład Karny w Wadowicach, Zakład Karny w Tarnowie, Oddział Zewnętrzny w Tarnowie-Mościcach, Zakład Karny w Nowym Sączu oraz Zakład Karny w Nowym Wiśniczu. Szczególnie istotną częścią tego działania, są konsultacje prowadzone na oddziałach dla więźniów uzależnionych od alkoholu odbywających terapię w warunkach izolacji. Oddziały takie znajdują się w Zakładzie Karnym w Tarnowie oraz Zakładzie Karnym w Nowym Wiśniczu. Mężczyźni opuszczający zakłady karne, w pierwszym okresie po wyjściu na wolność mogą uzyskać schronienie w domu pomocy postpenitencjarnej.
W czasie spotkań z pracownikiem stowarzyszenia, będąc jeszcze w trakcie odbywania kary, więźniowie mogą dowiedzieć się jakie są warunki zamieszkania w placówce, ale przede wszystkim dlaczego warto skorzystać z tej formy pomocy zamiast wracać do swojego poprzedniego miejsca zamieszkania i środowiska, które często było kryminogenne i w którym utrzymanie podjętej decyzji o zmianie stylu życia, czy utrzymywaniu abstynencji od środków odurzających, będzie niesłychanie trudne bądź wprost niemożliwe.
Wychodzenie z więzienia nie jest łatwe, ponieważ izolacja penitencjarna zwykle nie pomaga w rozwiązaniu życiowych problemów i uporządkowaniu wielu spraw, a raczej, przez sam fakt ograniczenia skazanemu kontaktu ze światem zewnętrznym sprawia, że ilość problemów narasta, mnożą się trudności, osadzony wypada z ról społecznych (m.in. roli pracownika, czy rodzica) a po wyjściu z więzienia musi nie tylko znaleźć pracę, ale czasem także nowy dach nad głową. Jeśli dodamy do tego obciążenie, jakim jest choroba uzależnienia, poziom trudności dramatycznie wzrasta. W Polsce poziom recydywy od lat oscyluje na poziomie około 50 %. Oznacza to, że co drugi więzień opuszczający zakład karny, wraca do niego ponownie. Zanim jednak ponownie trafi za kraty, zazwyczaj popełnia nowe przestępstwo, a tym samym wyrządza konkretną krzywdę nie tylko bezpośredniemu poszkodowanemu, ale także całej społeczności, która ponosi koszty finansowe i społeczne jego izolacji w więzieniu.
W jaki sposób możemy zwiększyć szansę na to, aby readaptacja społeczna osób opuszczających zakłady karne mogła zakończyć się sukcesem? W jaki sposób możemy odzyskać dla społeczności, tych mieszkańców Małopolski, którzy w konsekwencji popełnionych błędów a czasem licznych trudności trafili za więzienne mury? Jedną z dróg do osiągnięcia tego celu jest z pewnością prowadzenie regularnych i długofalowych oddziaływań względem osób odbywających karę pozbawienia wolności, ze szczególnym uwzględnieniem osób skazanych cierpiących na uzależnienie od substancji lub czynności. Kluczowe jest tworzenie takich oddziaływań a nawet całego systemu, który umożliwi kontynuację pracy ze skazanym już po odbyciu przez niego kary, w warunkach wolnościowych. Małopolskie Stowarzyszenie Probacja ma narzędzia i doświadczenie niezbędne do skutecznej realizacji tego typu działań. W ostatnich latach, z oferowanych form wsparcia skorzystało kilkuset Małopolan, zarówno w czasie pobytu w więzieniu jak i po wyjściu na wolność. Pokazuje to, że współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi, może w sposób realny zmieniać rzeczywistość społeczną.
Agnieszka Szeliga Żywioł
Wiceprezes Małopolskiego Stowarzyszenia Probacja
Kierownik Ośrodka Pomocy Postpenitencjarnej Centrum Integracji Pro Domo.
zdjęcie: źródło - freepik, autor: Mateus Andre