Starzenie się to naturalny etap życia następujący po okresie dojrzewania. Charakteryzuje się ono zachodzeniem degeneracyjnych procesów w obrębie sfery biologicznej, psychicznej i społecznej (Kasperczyk 2010).
Starzenie łączy się nieodzownie ze spadkiem sprawności fizycznej, zwiększaniem się liczby osób niepełnosprawnych oraz cierpiących z powodu chorób przewlekłych. Z kolej ograniczenie sprawności funkcjonalnej prowadzi do trudności w codziennym wykonywaniu zwykłych czynności i pogarszającym się poziomem samodzielności. Wiele badań naukowych wskazuje na konieczność podejmowania regularnej aktywności fizycznej, która pozwala wydłużyć życie i podnieść jego jakość (Wieczorkowska – Tobis et. all 2011). Wysiłki o charakterze wytrzymałościowym obniżają tętnicze ciśnienie spoczynkowe. Poza tym aktywność fizyczna poprzez stymulowanie układu immunologicznego, zapobiega częstym infekcjom. Poprawa w zakresie siły mięśniowej oraz wytrzymałości prowadzi do lepszego sposobu poruszania się, zwiększenia się jakości chodu, poprawy jego prędkości. Systematyczna aktywność fizyczna po 60 roku życia przyczynia się do komfortowego starzenia się (Kowalski, Mejer 2012).
Sprawność funkcjonalna odgrywa bardzo ważną rolę zarówno w działaniach prewencyjnych po upadkach, jak i w nauce radzenia sobie w podnoszeniu się po upadku. W przypadku kobiet chorujących na osteoporozę odpowiedni poziom sprawności funkcjonalnej wiąże się również z możliwością podejmowania wysiłku fizycznego niezbędnego do stymulowania osteogenezy. Sprzyja on nie tylko rozwojowi układu mięśniowego, ale także usprawnia koordynację ruchową, przez co między innymi osoby starsze stają się bardziej zaradne wobec zagrożeń środowiskowych, takich jak potknięcia czy upadki (Skrzypulec et all. 2005; Delmas 2002)
Spadek wydolności fizycznej, szczególnie u kobiet z osteoporozą, stanowi niezależny czynnik ryzyka zgonu i prowadzić może do zwiększenia się śmiertelności wśród seniorów. W układzie sercowo – naczyniowym na tle spadku wydolności fizycznej obserwuje się pogrubienie ścian naczyń, zwiększenie ich sztywności oraz spadek możliwości ich rozciągliwości, co często prowadzi do zwiększenia ryzyka zachorowania na chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie tętnicze czy udar. W przypadku kobiet z osteoporozą jest to dodatkowe obciążenie w postaci choroby współistniejącej, która stopniowo zwiększa niepełnosprawność (Kowalski, Mejer 2012).
Proces starzenia się powoduje nie tylko obniżanie się gęstości mineralnej kości, ale również zaburzenia koordynacji nerwowo – mięśniowej. Dysfunkcja poziomu sprawności funkcjonalnej na tle ubytków siły mięśniowej, ograniczenia ruchomości w stawach czy zmniejszenie samodzielności po doznanym udarze mózgu upośledzają aktywność ruchową, co skutkuje zmniejszoną wytrzymałością mechaniczną kości (Pluskiewicz 2010). Ponadto wraz z wiekiem pogarsza się funkcjonowanie systemu ruchowego i posturalnego, od których działania zależy stabilność postawy. Przez większość okresu życia człowieka ośrodkowe mechanizmy kompensacyjne zapobiegają efektom ubytków stabilności postawy, jednak w okresie starości ich niewydolność prowadzi do gwałtownego spadku i załamania stabilności postawy. Objawia się to pod postacią zaburzeń równowagi, upadkami, złamaniami. Zjawisko utraty równowagi dotyczy niemalże 14% osób w wieku 50 – 60 lat, a w ciągu kolejnych 10 latach ryzyko upadku wzrasta średnio do 22%. Do większości sytuacji związanych z upadkami dochodzi w czasie przemieszczania się, a 60% z nich następuje w kierunku ku przodowi, w wyniku potknięcia się (Błaszczyk, Czerwosz 2005).
Wśród kobiet, u których obserwuje się obniżenie gęstości kości, dochodzi także do spadku siły mięśni, szczególnie kończyn dolnych. Efektem tego jest zaburzenie rytmu chodu, wyróżniające się zmienną częstotliwości i długości kroków oraz zaburzenia równowagi, bezpośrednio przyczyniające się do upadków i złamań w ich wyniku. Ryzyko zwiększonego prawdopodobieństwa złamania w obrębie stawu biodrowego może objawiać się także spontanicznym i nieregularnym kołysaniem się (sway) (Obmiński 2000). Utrata masy mięśniowej w przebiegu osteoporozy może być również skutkiem równoległego występowania sarkopenii. Doprowadza to w krótkim czasie do obniżenia się zdolności wykonywania takich czynności jak podnoszenie się z pozycji siedzącej, pogarsza się jakość chodu (Taaffe, Marcus 2000).
Niegroźne upadki powodujące lekkie obrażenia lub ich brak, mogą prowadzić do długotrwałych stanów lękowych. W efekcie prowadzi to do znacznego obniżenia aktywności życiowej osób starszych. Ogranicza się ruchliwość, co w szybkim tempie prowadzi do powstania i narastania niepełnosprawności. Wszystko to ukazuje, jak poważnym problemem w osteoporozie są upadki i ich konsekwencje z zakresu problemów funkcjonalnych (Błaszczyk, Czerwosz 2005; Żak 2000).
Piśmiennictwo
- Błaszczyk J., Czerwosz L.: Stabilność posturalna w procesie starzenia. Gerontologia Polska 2005 nr 13 (1), s. 25 – 36.
- Delmas P.: Leczenie osteoporozy pomenopauzalne. Lancet 2002 nr 359, 2018 – 2026.
- Kasperczyk T.: Wczesne sygnały ostrzegawcze organizmu warunkiem profilaktyki chorób. Refleksoterapia 2010 nr 2, s. 48 – 51.
- Kasperczyk T.: Aktywność fizyczna seniorów warunkiem zdrowia i dobrej jakości życia. [w]: D. Mucha, W. Mikul′a′kova. Aktywność ruchowa w okresie starzenia jako element profilaktyki zdrowotnej. PPWSZ, Nowy Targ, 2014.
- Kowalski J., Mejer A.: Regularna aktywność fizyczna – receptą na długie życie. Kwartalnik Ortopedyczny 2012 nr 3, s. 398 – 407.
- Obmiński Z.: Starzenie a wysiłek: praca przeglądowa. Medycyna Sportowa 2000 nr (10) 11/16, s. 7 – 13.
- Pluskiewicz W. (red.): Osteoporoza – praktyczne zasady opieki lekarskiej nad chorym z osteoporozą. Medical Tribune, Warszawa 2010.
- Skrzypulec V., Rozmus – Warcholińska W., Walaszek A., Piela B., Zdun D.: Osteoporoza w świetle najnowszych doniesień naukowych. Annales Academiae Medicae Silesiensis 2005 nr (59) 4, s. 316 – 326.
- Taaffe D., Marcus R.: Musculoskeletal health and the older adult. Journal of Rehabilitation Research and Development 2000 nr 37 (2), s. 245 – 254.
- Wieczorkowska – Tobis K., Kostka T., Borowicz A. M.: Fizjoterapia w geriatrii. PZWL, Warszawa 2011
- Żak M.: Upadki osób starszych - analiza zagrożeń na podstawie obserwacji prowadzonych w latach 1994 – 2001, Przegląd Lekarski 2002 nr (59) 4/5, s. 23 – 31.
Autor: Anna Szczygielska – Babiuch, Szpital Specjalistyczny im. J. Dietla w Krakowie, Ośrodek Rehabilitacji Dziennej
Zdjęcie żródło: freepik