Tłuszcze w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego

Żródło: https://pixabay.com/pl/photos

Tłuszcz pokarmowy to źródło energii potrzebnej do prawidłowego rozwoju

i utrzymania funkcji życiowych organizmu oraz niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, których organizm sam nie jest w stanie wytworzyć. To również materiał budulcowy dla błon komórkowych. Tłuszcz jest również niezbędny do syntezy niektórych hormonów i prawidłowego wchłaniania witamin A, D, E, K o właściwościach zdrowotnych tłuszczy i ich prawidłowym wykorzystaniu w ecyduje obecność kwasów tłuszczowych.

Źródła pokarmowe oraz zawartość kwasów tłuszczowych przedstawiono w poniższej Tabeli 1.

Źródło: Łokieć K. „Wybrane modele żywienia stosowane w chorobach serca” w. Żywienie w chorobach serca. red. P Czapla M, Jankowski P. ZWL, Warszawa 2022, s. 75-77

Wielonienasycone Kwasy Tłuszczowe (WNKT)

Podstawową rolę kardioprotekcyjną wykazują niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). To one w głównej mierze odpowiadają za sukces i skuteczność diety śródziemnomorskiej. Do nich zaliczany jest kwas dekozaheksanowy (DHA,n-3), kwas eikozapantenowy (EPA,n-3) i kwas arachidonowy (AA,n-6). Kwasy tłuszczowe z rodziny omega 3 powodują uwalnianie z komórek śródbłonka tlenku azotu, który obniża ciśnienie krwi. Dodatkowo, zmniejszają stężenie trójglicerydów w surowicy krwi i zwiększają stężenie frakcji lipoprotein o dużej gęstości modyfikując przez to korzystnie profil lipidowy. Hamują powstawanie zakrzepów w naczyniach wieńcowych (działają przeciwzapalnie, przeciwagregacyjnie), zapobiegają zaburzeniom rytmu serca (działają rozkurczowo i przeciwarytmicznie). Rekomendowane spożycie kwasów EPA i DHA pochodzących z ryb oraz produktów roślinnych u osób z chorobą niedokrwienną serca wynosi 1 g /dobę

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (JNKT)

Obecność w diecie tłuszczy jednonienasyconych (JNKT) jest zasadna z powodu korzystnego wpływu na zdrowie, a szczególnie na układ sercowo-naczyniowy. Tej grupie kwasów tłuszczowych podobnie jak NNKT przypisuje się działanie przeciwzapalne i modyfikujące korzystnie poziom cholesterolu w surowicy krwi, czyli tym samym działanie przeciwmiażdżycowe. Szczególnie korzystny wpływ wymienionych kwasów tłuszczowych obserwuje się przy jednocześnie zmniejszonej podaży w diecie kwasów tłuszczowych nasyconych

Nasycone kwasy tłuszczowe (NKT)

Według licznych badań naukowych, ten rodzaj tłuszczy sprzyja procesom miażdżycowym, poprzez wpływ na wzrost stężenia cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL we krwi. Obniża tolerancje glukozy, stanowiąc przez to czynnik ryzyka rozwoju chorób układu krążenia. Z tego też względu, wg. wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Europejskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą, zaleca się ograniczenie udziału nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT) do 10% całkowitej energii diety, a w przypadku hipercholesterolemii poniżej 7% i zastąpienia ich nienasyconymi kwasami tłuszczowymi. Zgodnie z normami żywienia dla populacji Polski, spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych( NKT), powinno być tak niskie, jak jest to możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej prawidłową wartość żywieniową.

Udział kwasów tłuszczowych w wybranych olejach roślinnych

Źródło: Olej rzepakowy, Zbiór artykułów eksperckich, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 2020

Tłuszcze zalecane w prewencji kardiologicznej

Spośród wielu dostępnych na rynku tłuszczów, do codziennego stosowania warto wybierać tłuszcze bogate w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, a ubogie w tłuszcze nasycone. W te zalecenia, doskonale wpisuje się nasz rodzimy olej rzepakowy, którego wartość odżywcza jest wzmocniona znaczącą obecnością witaminy E, która jest dodatkowo silnym antyoksydantem. Olej rzepakowy jest również bogatym źródłem fitosteroli, stanowiąc ich główne źródło w diecie (oliwa z oliwek zawiera ich 3-4 razy mniej). Wspomniane fitosterole zmniejszają pozom frakcji cholesterolu LDL i cholesterolu całkowitego. Olej rzepakowy w drugiej kolejności poza olejem lnianym, zawiera najwięcej kwasów omega-3. Zgodnie ze wskazaniami dwie łyżki oleju rzepakowego, nieprzetworzonego pokrywają dzienne zapotrzebowanie na ten rodzaj kwasów tłuszczowych. Za tym argumentem przemawia również fakt, iż olej rzepakowy posiada, odpowiedni stosunek kwasów omega-6 do omega-3 (2:1). Nie każdy olej roślinny ma tak dobrą proporcję tych kwasów, na co wskazują dane z poniższej tabeli

Źródło: Olej rzepakowy, Zbiór artykułów eksperckich, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 2020

W prewencji kardiologicznej, ogromne znaczenie ma odpowiednia podaż w diecie kwasów

z rodziny omega- 3. Ich najlepszym źródłem są ryby, jednak z uwagi na niskie spożycie ryb w Polsce, oleje roślinne, orzechy, nasiona roślin oleistych, są zalecanym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3.

Masło i margaryna

Odpowiedzi na pytanie „Czym lepiej smarować pieczywo: masłem czy margaryną?” dostarczają dobrze udokumentowane badania. Masło spożywane w rozsądnych ilościach tj. 14 g (1,5 łyżeczki dziennie) nie ma negatywnego wpływu na rozwój chorób sercowo-naczyniowych. Natomiast w grupie osób z chorobami układu krążenia, zaleca się ograniczyć jego spożycie i na co dzień stosować dobrej jakości margaryny. Zalecenie to, dotyczy margaryn przeestryfikowanych (tzw. margaryn miękkich) lub margaryn z dodatkiem stanoli i steroli roślinnych. Te ostatnie są zalecane w dietoterapii hiperlipidemii. Ich codzienne spożycie połączone ze zdrową dietą, przez okres 3 tygodni w ilości 2g dziennie, powoduje spadek cholesterolu ogółem oraz frakcji LDL o 7-10%. Wymienione działanie, jest możliwe poprzez zmniejszenie wchłaniania cholesterolu w jelicie cienkim.

Nieco inna sytuacja dotyczy margaryn twardych (w kostce), będących źródłem kwasów tłuszczowych nasyconych oraz izomerów trans, które mogą m.in. zaburzać funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego i zwiększać ryzyko nowotworów.

W codziennej diecie bardzo istotną rolę odgrywa dobór odpowiedniej ilości i jakości tłuszczów. Podstawowa wiedza o składnikach odżywczych oraz świadomość ich znaczenia dla zdrowia, pozwala dokonać właściwych wyborów żywieniowych.

Autor: Agnieszka Gąsior, mgr dietetyki

Literatura

• Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo‑naczyniowe (2019), Grupa Robocza do spraw leczenia dyslipidemii Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) oraz Europejskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą (EAS), „Kardiol. ”, 2020; 3, s. 12–103. 
• Sacks F.M., Lichtenstein A.H., Wu J.H.Y., Appel L.J., Creager M.A., Kris-Etherton P.M., Miller M., Rimm E.B., Rudel L.L., Robinson J.G. i wsp., and on behalf of the American Heart Association, Dietary Fats and Cardiovascular Disease: A Presidential Advisory From the American Heart Association, „Circulation” 2017;136, s. 1–23.
• Olej rzepakowy, Zbiór artykułów eksperckich, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 2020.
• Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej.
• Łokieć K. „Wybrane modele żywienia stosowane w chorobach serca” w. Żywienie w chorobach serca. red. Czapla M, Jankowski P. ZWL , Warszawa 2022, s. 75-7.