Polski Program Szczepień Ochronnych (PSO) - jak wyglądamy na tle Europy?
Ostatnie zmiany, które zostały wprowadzone do naszego Programu Szczepień Ochronnych (tzw. kalendarza szczepień) miały miejsce w 2007 roku i dotyczyły wprowadzenie powszechnych obowiązkowych szczepień przeciw Haemophilus influenzae typ B (Hib), groźnej bakterii powodującej wiele ciężkich chorób u małych dzieci. Od tego czasu odnotowuje następuje zauważalny spadek liczby zakażeń wywoływanych przez Hib .
Nie jest to jednak jedyny patogen niebezpieczny dla małych dzieci. Od wielu lat eksperci z dziedziny medycyny postulują wprowadzenie w Polsce powszechnych, obowiązkowych szczepień przeciw zakażeniom wywoływanym przez bakterię Streptococcus pneumoniae (zwaną potocznie pneumokokiem). Nasz kraj pozostaje w grupie nielicznych państw Unii Europejskiej, które takich szczepień w swoich programach nie mają. Zakażenia bakterią Streptococcus pneumoniae są przyczyną wielu chorób, stanowiących zagrożenie dla zdrowia a nawet życia osób chorujących.
Co to są pneumokoki (Streptococcus pneumoniae)?
Streptococcus pneumoniae (pneumokok) to bakteria otoczkowa:
• której otoczka składa się z polisacharydów, stanowiących dodatkową ochronę dla bakterii,
• obecność otoczki sprawia, że bakteria ta nie jest rozpoznawana przez układ odpornościowy człowieka.
Znamy ponad 90 typów serologicznych pneumokoka, różniących się między sobą strukturą otoczki.
Dla kogo bakterie Streptococcus pneumoniae są poważnym zagrożeniem?
Pneumokoki to istotny problem zwłaszcza dla:
• małych dzieci, których układ odpornościowy nie jest w pełni dojrzały,
• osób starszych, których odporność jest osłabiona.
Są one na świecie jedną z najczęstszych przyczyn zachorowań i zgonów dzieci.
Jakie choroby wywoływane są przez pneumokoki?
Pneumokoki mogą wywoływać choroby zarówno inwazyjne jak i nieinwazyjne.
Zakażenia nieinwazyjne (śluzówkowe) to:
• zapalenie zatok obocznych nosa,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie płuc.
Zakażenia inwazyjne – zwane Inwazyjną chorobą pneumokokową (IChP) - to:
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• bakteriemia/sepsa,
• krwiopochodne zapalenie płuc.
W następstwie zachorowań mogą pojawiać ciężkie i długotrwałe powikłania – głuchota, choroby neurologiczne.
Nosicielstwo i drogi szerzenia się choroby:
Bakteria kolonizuje jamę nosowo-gardłową nie dając objawów chorobowych. W sytuacji niekorzystnej u nosiciela może rozwinąć się choroba.
Kolonizacja u dzieci rozpoczyna się już w pierwszych tygodniach życia. Częstość jej wzrasta w pierwszym roku życia od 10% do 70-100% i trwa przez 2. i 3. rok życia, a następnie odsetek nosicieli zmniejsza się w następnych latach życia.
Najczęściej nosicielstwo ustępuje, ale źródłem zakażenia może być zarówno tzw. zdrowy nosiciel jak i osoba chora.
Zakażenia są przenoszone drogą kropelkową z człowieka na człowieka, ale także poprzez bezpośredni kontakt z chorym lub pośrednio przez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych.
Okres inkubacji choroby wynosi od 1 do 3 dni od momentu zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów choroby. Chorobę pneumokokową leczy się za pomocą antybiotyków. Jednak w ostatnich latach obserwuje się wzrost odetka bakterii opornych na antybiotyki najczęściej stosowane w leczeniu tej choroby.
Kielce to przykład pierwszego miasta w Polsce, które wprowadziło masowe szczepienia przeciw pneumokokom, finansowane przez władze samorządowe:
W Kielcach w 2006 roku wprowadzono powszechne szczepienia niemowląt przeciw zakażeniom pneumokokowym.
Analiza przyczyn hospitalizacji, w okresie przed i po wprowadzeniu tych szczepień wykazała znaczące zmniejszenie liczby hospitalizacji z powodu zapaleń płuc. W pierwszym roku po wprowadzeniu szczepień w grupie najmłodszych dzieci liczba ta zredukowała się o 65%. W 2010 roku stwierdzono u dzieci poniżej 2. roku życia już spadek zapadalności na zapalenie płuc o 82,9%
Zaobserwowano także zjawisko odporności zbiorowiskowej (populacyjnej), polegające na spadku zapadalności na zapalenia płuc w populacji nieszczepionej, w tym u osób powyżej 65. roku życia o 43,5% .
Przykład Kielc jest potwierdzeniem zasadności opinii, że tylko zaszczepienie całej populacji jest jedyną skuteczną metodą zapobiegania IChP, biorąc pod uwagę zarówno aspekty epidemiologiczne jak i zdrowia publicznego.
Badanie z 2013 roku wykazało, że tylko 11% dzieci zaszczepionych w Kielcach było nosicielami szczepów pneumokoka opornych na penicylinę. Natomiast w porównywanej w tym badaniu populacji nieszczepionej z pobliskiego Ostrowca Świętokrzyskiego nosicielstwo tego szczepu pneumokoka wynosiło 50%.
Efekty 7-letniego programu szczepień przeciw chorobom wywoływanym przez pneumokoki w Kielcach, to:
• znaczący spadek zapadalności i liczby hospitalizacji, z powodu zapalenia płuc we wszystkich grupach wiekowych,
• spadek nosicielstwa szczepów szczepionkowych,
• spadek nosicielstwa szczepów opornych na penicylinę,
Podsumowanie:
Wprowadzenie powszechnych szczepień niemowląt przeciw pneumokokom zapobiega inwazyjnej chorobie pneumokokowej oraz zapaleniom ucha i płuc, ogranicza nosicielstwo oraz zmniejsza liczbę bakterii antybiotykoopornych, a także wywołuje efekt populacyjny.
Ponadto szczepienie przeciw pneumokokom zaleca się także osobom przewlekle chorym oraz seniorom (> 65 r.ż.), co w znaczącym stopniu zmniejsza liczbę zachorowań i zgonów.
Profilaktyka zakażeń pneumokokowych powinna dotyczyć następujących grup pacjentów:
• niemowląt po 6. tygodniu życia oraz dzieci do 5 lat w schematach zgodnych z charakterystykami poszczególnych produktów leczniczych (ChPL),
• dzieci 5-18 lat, ze szczególnym uwzględnieniem pacjentów z grup ryzyka (choroby przewlekłe),
• dorosłych po ukończeniu 18 lat do 64. roku życia,
• osób w wieku powyżej 65 r. ż. ze szczególnym uwzględnieniem pacjentów z grup ryzyka (choroby przewlekłe).
Ostatnie zmiany, które zostały wprowadzone do naszego Programu Szczepień Ochronnych (tzw. kalendarza szczepień) miały miejsce w 2007 roku i dotyczyły wprowadzenie powszechnych obowiązkowych szczepień przeciw Haemophilus influenzae typ B (Hib), groźnej bakterii powodującej wiele ciężkich chorób u małych dzieci. Od tego czasu odnotowuje następuje zauważalny spadek liczby zakażeń wywoływanych przez Hib .
Nie jest to jednak jedyny patogen niebezpieczny dla małych dzieci. Od wielu lat eksperci z dziedziny medycyny postulują wprowadzenie w Polsce powszechnych, obowiązkowych szczepień przeciw zakażeniom wywoływanym przez bakterię Streptococcus pneumoniae (zwaną potocznie pneumokokiem). Nasz kraj pozostaje w grupie nielicznych państw Unii Europejskiej, które takich szczepień w swoich programach nie mają. Zakażenia bakterią Streptococcus pneumoniae są przyczyną wielu chorób, stanowiących zagrożenie dla zdrowia a nawet życia osób chorujących.
Co to są pneumokoki (Streptococcus pneumoniae)?
Streptococcus pneumoniae (pneumokok) to bakteria otoczkowa:
• której otoczka składa się z polisacharydów, stanowiących dodatkową ochronę dla bakterii,
• obecność otoczki sprawia, że bakteria ta nie jest rozpoznawana przez układ odpornościowy człowieka.
Znamy ponad 90 typów serologicznych pneumokoka, różniących się między sobą strukturą otoczki.
Dla kogo bakterie Streptococcus pneumoniae są poważnym zagrożeniem?
Pneumokoki to istotny problem zwłaszcza dla:
• małych dzieci, których układ odpornościowy nie jest w pełni dojrzały,
• osób starszych, których odporność jest osłabiona.
Są one na świecie jedną z najczęstszych przyczyn zachorowań i zgonów dzieci.
Jakie choroby wywoływane są przez pneumokoki?
Pneumokoki mogą wywoływać choroby zarówno inwazyjne jak i nieinwazyjne.
Zakażenia nieinwazyjne (śluzówkowe) to:
• zapalenie zatok obocznych nosa,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie płuc.
Zakażenia inwazyjne – zwane Inwazyjną chorobą pneumokokową (IChP) - to:
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• bakteriemia/sepsa,
• krwiopochodne zapalenie płuc.
W następstwie zachorowań mogą pojawiać ciężkie i długotrwałe powikłania – głuchota, choroby neurologiczne.
Nosicielstwo i drogi szerzenia się choroby:
Bakteria kolonizuje jamę nosowo-gardłową nie dając objawów chorobowych. W sytuacji niekorzystnej u nosiciela może rozwinąć się choroba.
Kolonizacja u dzieci rozpoczyna się już w pierwszych tygodniach życia. Częstość jej wzrasta w pierwszym roku życia od 10% do 70-100% i trwa przez 2. i 3. rok życia, a następnie odsetek nosicieli zmniejsza się w następnych latach życia.
Najczęściej nosicielstwo ustępuje, ale źródłem zakażenia może być zarówno tzw. zdrowy nosiciel jak i osoba chora.
Zakażenia są przenoszone drogą kropelkową z człowieka na człowieka, ale także poprzez bezpośredni kontakt z chorym lub pośrednio przez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych.
Okres inkubacji choroby wynosi od 1 do 3 dni od momentu zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów choroby. Chorobę pneumokokową leczy się za pomocą antybiotyków. Jednak w ostatnich latach obserwuje się wzrost odetka bakterii opornych na antybiotyki najczęściej stosowane w leczeniu tej choroby.
Kielce to przykład pierwszego miasta w Polsce, które wprowadziło masowe szczepienia przeciw pneumokokom, finansowane przez władze samorządowe:
W Kielcach w 2006 roku wprowadzono powszechne szczepienia niemowląt przeciw zakażeniom pneumokokowym.
Analiza przyczyn hospitalizacji, w okresie przed i po wprowadzeniu tych szczepień wykazała znaczące zmniejszenie liczby hospitalizacji z powodu zapaleń płuc. W pierwszym roku po wprowadzeniu szczepień w grupie najmłodszych dzieci liczba ta zredukowała się o 65%. W 2010 roku stwierdzono u dzieci poniżej 2. roku życia już spadek zapadalności na zapalenie płuc o 82,9%
Zaobserwowano także zjawisko odporności zbiorowiskowej (populacyjnej), polegające na spadku zapadalności na zapalenia płuc w populacji nieszczepionej, w tym u osób powyżej 65. roku życia o 43,5% .
Przykład Kielc jest potwierdzeniem zasadności opinii, że tylko zaszczepienie całej populacji jest jedyną skuteczną metodą zapobiegania IChP, biorąc pod uwagę zarówno aspekty epidemiologiczne jak i zdrowia publicznego.
Badanie z 2013 roku wykazało, że tylko 11% dzieci zaszczepionych w Kielcach było nosicielami szczepów pneumokoka opornych na penicylinę. Natomiast w porównywanej w tym badaniu populacji nieszczepionej z pobliskiego Ostrowca Świętokrzyskiego nosicielstwo tego szczepu pneumokoka wynosiło 50%.
Efekty 7-letniego programu szczepień przeciw chorobom wywoływanym przez pneumokoki w Kielcach, to:
• znaczący spadek zapadalności i liczby hospitalizacji, z powodu zapalenia płuc we wszystkich grupach wiekowych,
• spadek nosicielstwa szczepów szczepionkowych,
• spadek nosicielstwa szczepów opornych na penicylinę,
Podsumowanie:
Wprowadzenie powszechnych szczepień niemowląt przeciw pneumokokom zapobiega inwazyjnej chorobie pneumokokowej oraz zapaleniom ucha i płuc, ogranicza nosicielstwo oraz zmniejsza liczbę bakterii antybiotykoopornych, a także wywołuje efekt populacyjny.
Ponadto szczepienie przeciw pneumokokom zaleca się także osobom przewlekle chorym oraz seniorom (> 65 r.ż.), co w znaczącym stopniu zmniejsza liczbę zachorowań i zgonów.
Profilaktyka zakażeń pneumokokowych powinna dotyczyć następujących grup pacjentów:
• niemowląt po 6. tygodniu życia oraz dzieci do 5 lat w schematach zgodnych z charakterystykami poszczególnych produktów leczniczych (ChPL),
• dzieci 5-18 lat, ze szczególnym uwzględnieniem pacjentów z grup ryzyka (choroby przewlekłe),
• dorosłych po ukończeniu 18 lat do 64. roku życia,
• osób w wieku powyżej 65 r. ż. ze szczególnym uwzględnieniem pacjentów z grup ryzyka (choroby przewlekłe).
Dr n. med. Hanna Czajka jest autorem Programu zdrowotnego dotyczącym profilaktyki zakażeń pneumokokowych w Małopolsce. Pani dr jest absolwentem Akademii Medycznej im. Mikołaja Kopernika w Krakowie, pediatrą, specjalistą chorób zakaźnych z wieloletnim doświadczeniem. Jest członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Wakcynologicznego, członekiem Grupy Doradczej ds. Szczepień Ochronnych Europy Środkowej (CEVAG). Od lipca 2007 r. dr Hanna Czajka kieruje Poradnią Chorób Zakaźnych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym im. św. Ludwika w Krakowie, która realizuje zadania konsultacyjnej poradni ds. szczepień ochronnych.
