Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), to bardzo groźne bakterie, których zwalczanie jest utrudnione przez ich oporność na działania antybiotyków. Są one jedną z głównych przyczyn zgonów, zwłaszcza w grupie najmłodszych dzieci, które z uwagi na brak dojrzałości układu immunologicznego są najbardziej narażone na zachorowania wywoływane przez te bakterie.
Zachorowania występują najczęściej w grupach dzieci przebywających w zbiorowiskach rówieśniczych, w tym szczególnie wśród uczęszczających do żłobków lub przedszkoli, a także w wśród dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. W Polsce bezobjawowe nosicielstwo Streptococcus pneumoniae wśród dzieci w wieku 6 m.ż. - 5 r.ż. osiąga 80-98% tej populacji. Zakażenia mogą powodować inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP), która ma szczególnie ciężki przebieg u dzieci poniżej 5 r.ż..
Inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP) ma charakter uogólniony, będący najczęściej następstwem rozsiewu bakterii w organizmie chorego za pośrednictwem układu krwionośnego. Takie zakażenie może spowodować trudne do leczenia i niebezpieczne dla zdrowia i życia postaci posocznicy, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, inwazyjnego zapalenie płuc z bakteriemią, zapalenia stawów, kości, wsierdzia lub otrzewnej .
Pneumokokowe zakażenia inwazyjne poza wysokim odsetkiem śmiertelności charakteryzują się występowaniem poważnych powikłań. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) około 14, 5 mln dzieci poniżej 5 r.ż. choruje corocznie na świecie na inwazyjne choroby pneumokokowe (IChP), a blisko milion dzieci w tej grupie wiekowej umiera każdego roku z ich powodu.
Największa zapadalność na inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP) występuje u dzieci w wieku 0-2 r.ż., a w Polsce wynosi ona 19/100 000, natomiast w grupie dzieci 0-5 lat zapadalność na IChP wynosi 17, 6 /100 000.
Wg danych publikowanych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie w roku 2013 odnotowano na terenie Polski 494 przypadki inwazyjnej choroby pneumokokowej, a w okresie od 01.01.2014 do 30.11.2014 liczba zachorowań wzrosła do 538 przy zapadalności 1,4/100 000. Należy zauważyć, że zapadalność na tę chorobę w naszym kraju ciągle wzrasta gdyż w roku 2011 wynosiła 1,12/100 000, w roku 2012 wynosiła 1,13/100 000 a w roku 2013 odpowiednio 1,28/100 000 . Fakt ten wynikać może z poprawy diagnostyki laboratoryjnej chorób pneumokokowych, ale i tak w opinii specjalistów dane te są niedoszacowane z uwagi na niską wykrywalność tych zakażeń.
W Polsce ogólna częstość występowania inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP) u dzieci wyniosła:
- w wieku 0-59 m.ż. - 17,6/100 tys./rok,
- w wieku 0-23 m.ż. - 19/100 tys./rok,
- w wieku 24 a 59 m.ż. 5,8/100 tys./rok.
Średnia częstość pneumokokowych zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych w tym czasie wyniosła 3,8/100 tys./rok u dzieci do 59 m.ż., w tym 4,1/100 tys./rok u dzieci w wieku 0-23 m.ż. oraz 1,2/100 tys./rok u dzieci w wieku 24-59 m.ż. . Wieloletnia, ugruntowaną naukowo praktyka zwalczania IChP w krajach Europy, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii wskazuje, że najskuteczniejszą metodą redukcji liczby zachorowań na tę chorobę są powszechne szczepienia ochronne.
Spośród krajów – członków Unii Europejskiej szczepienia dzieci przeciw zakażeniom pneumokokowym zgodnie z ryciną 1 w roku 2014 nie są realizowane jedynie w Chorwacji, Hiszpanii i Portugalii, a w Polsce są one tylko i wyłącznie zalecane . W danych WHO powszechne szczepienia przeciw pneumokokom w latach 2000-2008 były prowadzone w 26 krajach świata, w roku 2011 już w 77 państwach naszego globu, a w 2012 roku liczba krajów świata prowadzących czynną profilaktykę przeciw pneumokokom wzrosła o kolejne 10.
Zgodnie z polskim Programem Szczepień Ochronnych na rok 2014 , obowiązkowymi i tym samym bezpłatnymi, szczepieniami przeciwko zakażeniom wywoływanych przez Streptococcus pneumonie objęte są jedynie:
a)dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia:
-po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego przebiegającymi z wyciekiem płynu mózgowordzeniowego,
-zakażone HIV,
-po przeszczepieniu szpiku, przed przeszczepieniem lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych lub przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu ślimakowego,
b)dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia chorujące na:
-przewlekłe choroby serca,
-schorzenia immunologiczno-hematologiczne, w tym małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę, chłoniaki, sferocytozę wrodzoną,
-asplenię wrodzoną, dysfunkcje śledziony, po splenektomii lub po leczeniu immunosupresyjnym,
-przewlekła niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy,
-pierwotne zaburzenia odporności,
-choroby metaboliczne, w tym cukrzyce,
-przewlekłe choroby płuc, w tym astmę,
c)dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 12 miesiąca życia urodzone przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub urodzone z masą urodzeniową poniżej 2500 g.
Pozostałe dzieci, nie należące do wyżej wyspecyfikowanych grup ryzyka, nie mają szans na otrzymanie nieodpłatnej szczepionki przeciw zakażeniom pneumokokowym. Stąd każda z form dofinansowania tej profilaktyki ze środków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego jest godna najwyższego uznania. Najbardziej spektakularne sukcesy na tym polu osiągnięto w Kielcach, gdzie od 2006 roku profilaktyką pneumokokową objęto wszystkie niemowlęta zamieszkałe w tym mieście, osiągając redukcję liczby hospitalizacji spowodowanych zapaleniem płuc, zbliżoną do wyników porównywalnych z krajami prowadzącymi powszechne szczepienia. Ponadto uzyskano także efekt populacyjny poprzez redukcję liczby zachorowań w starszych grupach wiekowych.
Realizowany od 1 sierpnia 2014 roku w Małopolsce „Program zdrowotny dotyczący profilaktyki zakażeń pneumokokowych” jest finansowany ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. Program obejmuje nie tylko podanie szczepionki przeciwko pneumokokom lecz również kampanię edukacyjno-informacyjną, którą wspierają także fundacje: „Zdrowie Dziecka” i „Parasol dla życia”. W 39 miejscowościach województwa małopolskiego w żłobkach, klubach dziecięcych i placówkach opiekuńczo-wychowawczych realizujący Program pracownicy Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego im, św. Ludwika w Krakowie podali dzieciom 578 dawek szczepionki. Program ten realizowany jest także na terenie miasta Tarnowa przy częściowej partycypacji finansowej Urzędu Miasta Tarnowa.
Szczegółowe informacje na temat realizacji profilaktycznych programów zdrowotnych w województwie małopolskim są dostępne na stronie www.profilaktykawmalopolsce.pl. Należy wyrazić nadzieję, że w kolejnych latach Program ten będzie nadal kontynuowany i rozszerzany na kolejne powiaty współpracujące z gminami przyczyniając się z jednej strony do poprawy sytuacji epidemiologicznej w naszym województwie, a z drugiej strony do obniżenia kosztów wydatkowanych na leczenie chorób pneumokokowych w Małopolsce.
Autor dr Hanna Czajka
Kierownik Poradni Chorób Zakaźnych
Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego im. św. Ludwika w Krakowie
-----------------------------------------------------------------
1. Albrecht, P., Patrzałek, M., Kotowska, M., & Radzikowski, A., Kliniczne i praktyczne efekty szczepień koniugowaną szczepionką pneumokokową w zapobieganiu inwazyjnej chorobie pneumokokowej, zapaleniom płuc i ucha środkowego u dzieci w świetle doświadczeń polskich i światowych. Pediatria Pol, 84 (1), strony 3-12; 2009;2. O'Brien, K., Wolfson, L., Watt, J., et al., Burden of disease caused by Streptococcus pneumonia in children younger than 5 years: global estimates. Lancet (374), strony 893-902; 2009;
3. Grzesiowski, P., Skoczynska, A., Albrecht, P., et al.,, Invasive pneumococcal disease in children up to 5 years of age in Poland. Eur J Clin Microbiol Infect Dis (27), strony 883-885; 2008;
4. http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2014/INF_14_11B.pdf (08.12.2014);
5. Hryniewicz, W., Epidemiologia zakażeń pnemokokowych w Polsce i na świecie, Nowa, 13 walentna skoniugowana szczepionka przeciw pneumokokom w świetle aktualnej wiedzy na temat zakażeń Streptococcus pneumoniae, Elsevier Urban&Partner, strony 4-5; 2010;
6. http://vaccine-schedule.ecdc.europa.eu;
7. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia z dnia 31.10.2013, poz.43
