Rocznie w Polsce odnotowuje się ponad 3000 nowych przypadków raka szyjki macicy a według rzeczników Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) liczba ta zwiększy się o kolejny tysiąc w następnym dziesięcioleciu. Polska zajmuje jedno z czołowych miejsc pod względem częstości nowych zachorowań w Europie przy jedynie 50 procentowym 5 letnim przeżyciu. Na uwagę zasługuje fakt iż wskaźniki procentowe nie uległy zmianie i oscylują na podobnym poziomie od 15 lat. W 2011 roku koszty leczenia onkologicznego wynosiły 6 mld PLN, nie licząc kosztów związanych z utraconą lub zmniejszoną aktywnością zawodową i kosztów społecznych. Działania mające na celu zmniejszenie zachorowalności oraz umieralności przyniosłyby wymierne korzyści zarówno w aspekcie zdrowotnym jak i finansowym.
Profilaktyka raka szyjki macicy obejmuje trzy elementy: profilaktykę pierwotną, wtórną i trzeciorzędową. Wykazano iż, wdrożenie badań przesiewowych opartych na ocenie cytologicznej szyjki macicy wykonywanej co 3 lata pozwala zmniejszyć aż o 80 procent zachorowalność na ten typ nowotworu. W Polsce Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy został wprowadzony w 2007 roku i obejmuje kobiety w wieku 25-59 lat. Niestety program ten objął jedynie 25 procent populacji docelowej. Tak niska frekwencja może być spowodowana brakiem wystarczającej ilości akcji informacyjno-edukacyjnych a tym samym brakiem świadomości społeczeństwa.
Profilaktyka pierwotna ma na celu ograniczenie częstości występowania nowych zachorowań dzięki szczepieniom ochronnym oraz redukcję czynników ryzyka poprzez wdrażanie szeroko zakrojonych programów edukacyjnych. Rola cytologii znajduje zastosowanie w profilaktyce wtórnej jako badanie wykrywające zmiany w obrębie szyjki macicy. Łatwa dostępność badanego narządu oraz stosunkowo niskie koszty wykonania cytologii, sprawiają iż jest to zalecana metoda wchodząca w zakres badań przesiewowych. Leczenie poprzedzone niezbędną diagnostyką obrazową i laboratoryjną stanowi profilaktykę trzeciorzędową.
Wśród przyczyn raka szyjki macicy wiodącą rolę odgrywa zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV-Human Papilloma Virus. Opisano ponad 150 typów wirusa HPV z czego dla ok. 40 narządem docelowym jest nabłonek narządów płciowych. Około 70 procent przypadków raka szyjki macicy jest związanych z zakażeniem HPV typu 16 i 18. W większości przypadków zakażenie wirusem HPV ulega samoistnemu zwalczeniu dzięki odpowiedzi immunologicznej organizmu. Jedynie przetrwała infekcja rakotwórczych typów wirusa takich jak HPV 16 i 18 odpowiada za większość zmian przednowotworowych takich jak dysplazja średniego i dużego stopnia. Wirusy o niskim potencjale onkogennym (HPV 11 i 6) powodują zmiany o charakterze kłykcin kończystych w okolicach szyjki macicy, sromu oraz odbytu. Do zakażenia wirusem HPV dochodzi na drodze płciowej. Materiał genetyczny wnika do komórki gospodarza i pobudza je do namnażania. Infekcja ta początkowo często ma charakter bezobjawowy. Jest to tzw. postać utajona gdzie potwierdzenie infekcji może nastąpić jedynie poprzez badanie molekularne. Ta wczesna postać subkliniczna widoczna jest jedynie w badaniu kolposkopowym i cytologicznym. Postać klinicznie jawna, charakterystyczna jest dla przewlekłej infekcji HPV i objawia się widocznymi gołym okiem zmianami brodawczakowatymi oraz kłykcinami kończystymi. Aktualnie w Polsce dostępne są szczepionki skierowane przeciw czterem lub dwóm najczęstszym typom wirusa HPV. W przygotowaniu jest szczepionka dziewięciowalentna skierowana przeciwko większej liczbie serotypów, która jeszcze w tym roku ma być dostępna na rynku.
Zalecana grupa docelowa to dziewczęta w wieku 11 do 12 lat. Alternatywnie dopuszczalne jest szczepienie w wieku 13 do 18 lat. Wszystkie rekomendacje podkreślają iż optymalnym czasem szczepienia jest okres przed zetknięciem się z wirusem HPV podczas kontaktu seksualnego. Cykl szczepień obejmuje trzy serie po 0,5 ml podawane domięśniowo wg schematu 0,2,6 miesięcy. Niekiedy, w rzadkich przypadkach mogą zdarzyć się objawy niepożądane. Najczęstszym objawem niepożądanym to są: gorączka i rumień a także ból i obrzęk w miejscu wkłucia. Sporadycznie można znaleźć doniesienia dotyczące przedwczesnej menopauzy oraz wygaśnięcia czynności jajników czy zespołu Guillain - Barre.Zdecydowana większość aktualnych doniesień naukowych potwierdza zasadność stosowania profilaktyki pierwotnej raka szyjki macicy w postaci szczepionki przeciw wirusowi HPV. Potwierdzają to również aktualne wytyczne krajowych oraz światowych towarzystw naukowych takich jak: Polskie Towarzystwo Ginekologiczne (PTG), Polska Unia Onkologii (PUO), Polskie Towarzystwo Profilaktyki Zakażeń HPV (PTPZ-HPV) a także Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), National Comprehensive Cancer Network (NCCN) oraz American Cancer Society (ASC). Na uwagę zasługuje fakt iż z danych European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) wynika, że szczepionki przeciw HPV zostały wprowadzone w większości krajów Unii Europejskiej i krajach EFTA. Sporadyczne doniesienia dotyczące skutków ubocznych mają na dzień dzisiejszy charakter incydentalny i nie powinny stanowić podstaw do przerwania profilaktyki.
Szeroko zakrojone akcje edukacyjne promujące i kształtujące zachowania prozdrowotne, powinny być uzupełnieniem pozostałych elementów profilaktyki.
Piśmiennictwo:
- Markowska J.”Onkologia Ginekologiczna”.
- Ostrowska A, Gujski M.Walka z rakiem szyjki macicy w Polsce. Perspektywy, szanse i rekomendacje dla polityki państwa .Raport z sesji naukowej zorganizowanej przez
- Szkołe Nauk Społecznych IFiS PAN i dziennik „Służba zdrowia „09.10.2007 w Warszawie.
- Raporty na podstawie danych Krajowego Rejestru Nowotworów.
- Charakterystyka produktu leczniczego.
- National Comprehensive Cancer Network. Cervical Cancer Screening NCCN Clinical Practice Guideines in Oncology.
- American Cancer Society. Wytyczne dotyczące raka szyjki macicy.
- Hirnle L.Zakażenia wirusami HPV- problem medyczny i społeczny.
- Wytyczne WHO 2006 Comprehensive cervical cancer control.
Autorzy:
Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Kojs,
lek. med. Michał Jankiewicz
grafika: Pexels.com created by Thirdman
