Najczęstszym zaburzeniem wymagającym wszczepienia sztucznego rozrusznika serca jest bradykardia, czyli zbyt wolny rytm serca, który nie przekracza 60 uderzeń na minutę podczas zwykłych, codziennych zajęć. Osoby, które odczuwają dolegliwości z tego powodu (zawroty głowy, zasłabnięcia, omdlenia, łatwe męczenie się), na ogół są kandydatami do wszczepienia stymulatora. Urządzenie to pobudza, czyli przyspiesza rytm serca i zapewnia warunki do odpowiedniego zaopatrzenia organizmu w krew.

Istnieją dwa główne typy zaburzeń rytmu, które powodują bradykardię, są to:

• choroba węzła zatokowego, kiedy serce nie może wygenerować impulsu lub nie może przyspieszyć rytmu wysyłanych impulsów,

• blok przedsionkowo-komorowy, kiedy poniżej węzła zatokowego (na poziomie węzła przedsionkowo-komorowego) przewodzenie impulsów w sercu jest utrudnione, albo nawet przerwane.

Nowoczesne systemy stymulatorów mogą być dopasowywane do indywidualnych zaburzeń funkcjonowania serca. Składają się one ze stymulatora serca i połączonych z nim elektrod. Stymulator serca zawiera zminiaturyzowany układ elektryczny i baterię. Jest więc on zawsze aktywny i gotowy do działania, jeśli u pacjenta wystąpi zakłócony rytm serca.

Ryc. 1. Typowy układ stymulujący serce

Zabieg wszczepienia rozrusznika

Wszczepienie rozrusznika trwa zwykle około jednej godziny. Z reguły znieczulane jest miejsce poniżej obojczyka (częściej lewego), i tu wykonywane jest małe nacięcie. Następnie, poprzez żyłę do serca wprowadzana jest ostrożnie elektroda stymulatora, której prawidłowa pozycja kontrolowana jest na ekranie rentgenowskim. Po przetestowaniu działania elektrody, zostaje ona podłączona do "puszki" stymulatora, która wszczepiana jest poniżej obojczyka. Na zakończenie lekarz zaszywa miejsce cięcia.

Ryc. 2. Zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej pacjenta z rozrusznikiem serca

Rekonwalescencja w domu

Należy przestrzegać następujących zaleceń:

• unikaj podnoszenia ramienia po stronie rany pooperacyjnej przez kilka dni po wszczepieniu stymulatora,

• nie dopuszczaj do bezpośredniego nacisku na stymulator (nie leż na brzuchu, nie uciskaj stymulatora i nie próbuj przy nim manipulować przez skórę); w niektórych sytuacjach są odczuwalne niewielkie bóle rany w miejscu wszczepienia - te dolegliwości z reguły szybko ustępują,

• dbaj o to, aby rana pooperacyjna była czysta i sucha (w szpitalu otrzymasz odpowiednie instrukcje); oglądaj okolicę rany pooperacyjnej, jeżeli zauważysz objawy infekcji (np. podwyższoną temperaturę, obrzęk, zaczerwienienie lub wyciek), natychmiast skontaktuj się ze swoim lekarzem!

• przestrzegaj planu wizyt kontrolnych, podczas których lekarz sprawdza sposób funkcjonowania stymulatora, stan baterii, jak i próg pobudliwości serca,

• lekarz prowadzący może zakazać Ci wykonywania niektórych czynności do czasu zupełnego zagojenia rany. W razie wątpliwości zapytaj swojego lekarza!

• na zlecenie lekarza możesz otrzymać leki, których współdziałanie ze stymulatorem zapewni prawidłowy rytm Twojego serca. Upewnij się, że zażywasz leki zgodnie z zaleceniami lekarza.

Wkrótce po operacji, stosownie z zaleceniami lekarskimi, pacjenci powracają do swoich rutynowych, codziennych zajęć. Mogą wykonywać prace w ogrodzie i w domu, a także jeździć samochodem, możliwe jest także kąpanie się, pływanie. Po konsultacji z lekarzem, w większości przypadków pacjenci mogą wykonywać swój zawód, jak również bezproblemowo podjąć ponownie aktywność sportową i seksualną.

Identyfikacja stymulatora

Producenci stymulatorów serca dostarczają karty identyfikacyjne stymulatorów (tzw. "paszporty"), które otrzymują wszyscy pacjenci po implantacji rozrusznika. Warto zawsze nosić tę kartę przy sobie, szczególnie podczas wizyt kontrolnych, czynności kontrolnych na lotniskach oraz w wypadku korzystania z doraźnej pomocy medycznej.

Na karcie umieszczone powinny być następujące informacje:

• dane pacjenta (imię i nazwisko, adres, numer telefonu),

• model i numer seryjny stymulatora i elektrody (lub elektrod), data wszczepienia układu stymulującego,

• nazwisko i numer telefonu lekarza sprawującego opiekę nad pacjentem podczas badań kontrolnych.

Najczęściej zadawane pytania

Czy można korzystać z telefonu komórkowego?

Telefony komórkowe wysyłają sygnały elektromagnetyczne, dlatego mogą zakłócać prawidłowe działanie urządzenia. Jednakże proste środki ostrożności, takie jak unikanie noszenia telefonu w pobliżu stymulatora i trzymanie telefonu przy uchu znajdującym się po przeciwnej stronie niż wszczepiony stymulator, pozwalają ograniczyć zagrożenia do minimum.

Jakich urządzeń może używać pacjent z rozrusznikiem serca?

Poniższe urządzenia mogą być stosowane bez zastrzeżeń przez osoby z wszczepionym rozrusznikiem serca:

• telewizory, odbiorniki radiowe, słuchawki, wieże stereo i inne urządzenia audiowizualne,

• suszarki do włosów, golarki elektryczne i inne urządzenia elektryczne w łazience,

• pralki, odkurzacze, kuchenki mikrofalowe, zmywarki i inne urządzenia gospodarstwa domowego,

• komputery, urządzenia sieci bezprzewodowej, telefaksy, kopiarki, drukarki.

W przypadku, gdy pacjent znajdujący sie w pobliżu urządzeń elektrycznych odczuwa objawy takie jak np. przyspieszone bicie serca, nieregularne tętno, kołatanie serca czy zawroty głowy, powinien oddalić sie od tych urządzeń lub wyłączyć je. W przypadku wątpliwości, należy poinformować o takim zdarzeniu swojego lekarza. Należy wziąć także pod uwagę, że niektóre urządzenia, jak np. słuchawki są zaopatrzone w magnesy, które przy niewielkim odstępie od stymulatora, mogą powodować zakłócenia. Dlatego należy zachować odstęp wynoszący kilka centymetrów pomiędzy słuchawkami a stymulatorem serca.

Przed użyciem następujących urządzeń/przyrządów, należy skonsultować się z lekarzem i przestrzegać zaleceń producenta:

• maszyny wywołujące silne wibracje (np. wiertarki),

• broń palna,

• urządzenia elektryczne z silnymi polami elektrycznymi, przewody wysokiego napięcia, urządzenia nadawcze radiowe, telewizyjne i radarowe,

• spawarki i zgrzewarki elektryczne,

• indukcyjne płyty grzejne w kuchniach elektrycznych,

• mierniki grubości tkanki tłuszczowej.

Jak długo może pracować bateria stymulatora serca i w jaki sposób jest ona wymieniana?

Implantowane urządzenia są zasilane specjalnymi bateriami, których okres eksploatacji zazwyczaj wynosi od 5 do 10 lat, jednak zależy to od typu stymulatora, obrazu klinicznego choroby i częstotliwości stymulacji. Warto wiedzieć, że bateria nie wyczerpuje się nagle, jak np. bateria w latarce, tylko wysyła wiele ostrzeżeń informujących o zbliżającym się momencie całkowitego wyczerpania. Stan baterii jest monitorowany przez lekarza w ramach regularnych kontroli urządzenia. Jeśli urządzenie będzie wykazywało niski poziom naładowania baterii, to należy je w odpowiednim czasie zastąpić nowym. Zazwyczaj zabieg ten nie trwa tak długo jak pierwotny zabieg implantacji, ponieważ wymieniana jest sama "puszka" stymulatora do już wszczepionych wcześniej elektrod do stymulacji serca.

Jak często należy zgłaszać się na wizyty kontrolne po wszczepieniu stymulatora?

Należy regularnie zgłaszać się na wizyty lekarskie w ramach rutynowych kontroli. Bezpośrednio po zabiegu prawdopodobnie trzeba będzie odbyć kilka wizyt u lekarza. Są to bardzo ważne wizyty, podczas których lekarz upewnia się, czy wszczepione urządzenie działa poprawnie. Niekiedy wymagane są drobne korekty, które można bezboleśnie wprowadzić w gabinecie lekarskim za pomocą komputera nazywanego programatorem. Oprócz tego lekarz sprawdza, jak goi się miejsce nacięcia. Po tych wizytach należy regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne - odpowiednią częstotliwość wizyt ustala lekarz prowadzący.

Jakich badań i zabiegów powinien unikać pacjent z rozrusznikiem serca?

Przed poddaniem się jakiemukolwiek zabiegowi medycznemu, np. zabiegowi elektrochirurgicznemu, elektrokauteryzacji, litotrypsji (rozbijanie kamieni) lub radioterapii bądź też innemu zabiegowi lub badaniu diagnostycznemu (np. rezonans magnetyczny) należy bezwzględnie poinformować personel medyczny o posiadanym stymulatorze.

Nie wolno poddawać się zabiegom diatermii nawet w przypadku wyłączenia posiadanego stymulatora. Mogłoby to spowodować uszkodzenie tkanki wokół wszczepionych elektrod lub trwałe uszkodzenie stymulatora

Nie wolno wchodzić na teren oznaczony symbolem zakazu wstępu dla osób posiadających stymulator (Ryc. 3.).

Ryc. 3. Znak przedstawiający zakaz wstępu osobom ze stymulatorem serca

Czy ze stymulatorem serca można podróżować?

Zasadniczo podróże, zarówno samolotem, statkiem, pociągiem czy samochodem nie stanowią problemu dla pacjentów ze stymulatorem serca. Należy pamiętać, że w czasie podróży trzeba mieć przy sobie kartę identyfikacyjną stymulatora (tzw. "paszport") - wydawaną każdemu pacjentowi po wszczepieniu rozrusznika, a także nazwy i dawkowanie leków i aktualne karty informacyjne. Należy również poprosić lekarza o zrobienie kopii ostatniego wydruku z kontroli urządzenia. Przy sobie należy mieć wystarczającą ilość leków na czas podróży. W przypadku podróży samolotem należy na lotnisku poinformować funkcjonariuszy bezpieczeństwa lub inny personel o posiadanym rozruszniku serca i w razie potrzeby okazać dowód jego posiadania.

Czy mając stymulator serca można przechodzić przez bramki kontrolne na lotniskach i w sklepach?

Mimo, że wielu pacjentów obawia się systemów bezpieczeństwa stosowanych na lotniskach i w sklepach, nie powodu do obaw. Nie należy zatrzymywać się przy tych urządzeniach, najlepiej przejść przez bramki w normalnym tempie. Jeśli włączy sie alarm (co może, lecz nie musi nastąpić), będzie to oznaczało, że system wykrył metal we wszczepionym urządzeniu. Należy wówczas pokazać kartę identyfikacyjną (tzw. "paszport") pacjenta. Pracownicy ochrony mogą zdecydować o kontroli urządzenia za pomocą ręcznego wykrywacza. W takim przypadku należy poprosić o możliwie szybkie przeprowadzenie procedury i unikanie utrzymywania wykrywacza nad okolicą, w której wszczepiono urządzenie dłużej niż przez sekundę.

Autor:
Lek. Klaudia Knap

Piśmiennictwo:

1. Brignole M, Auricchio A, Baron-Esquivias G et al. 2013 ESC Guidelines on cardiac pacing and cardiac resynchronization therapy: the Task Force on cardiac pacing and resynchronization therapy of the European Society of Cardiology (ESC). European Heart Journal, 2013; 34: 2281–2329.

2. Brignole M, Moya A, de Lange FJ et al. Guidelines for the diagnosis and management of syncope. European Heart Journal, 2018; 00: 1–69. doi:10.1093/eurheartj/ehy037

3. Brignole M, Menozzi C. The natural history of carotid sinus syncope and the effect of cardiac pacing. Europace, 2011; 13: 462–464.

4. Gregoratos G, Abrams J, Epstein AE et al. ACC/AHA/NASPE 2002 guideline update for implantation of cardiac pacemakers and antiarrhythmia devices: summary article. A report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (ACC/AHA/NASPE Committee to Update the 1998 Pacemaker Guidelines). Circulation, 2002; 106: 2145-2161.