Zdjęcie: Pexels zrobione przez George Becker

Stan naszego uzębienia ma istotne znaczenie dla całego organizmu. Właściwa higiena jamy ustnej i zdrowe zęby zapewniają prawidłowy proces żucia pokarmów, ich rozdrabniania i przygotowania do „obróbki” przez enzymy śliny oraz pasaż do dalszych odcinków przewodu pokarmowego, gdzie są poddawane kolejnym etapom trawienia i wchłaniania. W ten sposób dostarczamy niezbędne do życia białka, tłuszcze, węglowodany oraz witaminy i minerały, które warunkują prawidłowy wzrost ciała oraz rozwój narządów wewnętrznych i układu odpornościowego. Dbanie o zdrowe zęby wyrażające się właściwym szczotkowaniem, fluorowaniem i odpowiednią dietą (ubogą w cukry) oraz regularne kontrole stomatologiczne, to najlepsza ochrona przed rozwojem próchnicy i płytki nazębnej a także ich następstw.

Właściwości fluoru

Fluor jest jednym z dziesięciu mikroelementów niezbędnych dla człowieka. Jego działanie jest ściśle związane z prawidłowym rozwojem zębów, wspomaga ich mineralizację i wzmacnia szkliwo. Dzięki temu stają się one mniej podatne na próchnicę i szkodliwe oddziaływanie kwasów organicznych wytwarzanych z resztek cukru przez bakterie obecne w jamie ustnej. Fluorki są składnikami płynów ustrojowych (ślina, pot, łzy, mleko matki) i tkanek. Odkładają się w zębach i kościach.

Fluor zwiększa odporność zębów na próchnicę, która niszczy zęby doprowadzając do wczesnych ekstrakcji i przejściowych bakteriemii, a czasem sepsy. Wzmocnione z kolei szkliwo opóźnia powstawanie płytki nazębnej sprzyjającej kolonizacji bakterii i odkładaniu kamienia. Fluor wywiera największy wpływ na wzmacnianie uzębienia w początkowym okresie życia oraz gdy dostarczany jest regularnie, dlatego zaleca się podawanie go przez 200-250 dni w roku. Fluorki doskonale wchłaniają się w przewodzie pokarmowym. Zęby już wyrznięte wychwytują bezpośrednio fluorek rozpuszczony w ślinie ze ssanej w jamie ustnej tabletki lub pasty do zębów. Dzieci powinny zawsze przyjmować preparat fluoru pod kontrolą dorosłych.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia - IZW

Jedną z najgroźniejszych chorób w kardiologii jest infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW), które może dotyczyć zarówno dzieci, młodzieży jak i dorosłych. Jest to stan spowodowany przenikaniem bakterii z pierwotnego ogniska infekcji do krwioobiegu (bakteriemia). Często zniszczone próchnicą zęby i chore dziąsła są źródłem bakterii, które w sprzyjających warunkach kolonizują i uszkadzają struktury serca, najczęściej wsierdzie zastawkowe (powstają wegetacje bakteryjne, perforacje płatków, ropnie okołozastawkowe). Proces zapalny może rozszerzać się na mięsień serca oraz ściany naczyń tętniczych i materiały/ urządzenia wszczepiane do serca (elektrody do stymulacji, zapinki, dodatkowe elementy korygujące wady wrodzone serca i naczyń). Powikłaniem choroby są ropnie okołozastawkowe i przerzutowe do mózgu lub narządów wewnętrznych, a także zatory centralne i obwodowe. Uszkodzenie zastawki mitralnej i aortalnej często prowadzi do ostrej niewydolności serca, która jest wskazaniem do pilnej operacji kardiochirurgicznej ratującej życie.

Chorzy z IZW wymagają przewlekłej antybiotykoterapii. Istnieją osoby szczególnie podatne na rozwój infekcji stanowiące grupę wysokiego ryzyka IZW. Są to pacjenci:

• ze sztucznymi zastawkami lub sztucznym materiałem zastosowanym do naprawy zastawek serca,
• z wrodzonymi wadami serca (przed i po operacji),
• po uprzednio przebytym IZW.

Krążące we krwi bakterie, wysiewane z ogniska zakażenia zwanego wrotami infekcji, mogą łatwo osadzać się na uszkodzonych własnych bądź sztucznych zastawkach i wsierdziu. Pierwotne ogniska zakażenia w 90% występują w obrębie głowy (nosogardziel, zatoki, uszy oraz jama ustna), z czego zębopochodne stanowią aż 80%. Wrotami zakażenia w obrębie jamie ustnej najczęściej są zęby z martwą lub zgorzelinową miazgą oraz przewlekłe, nieleczone procesy zapalne w okolicy okołowierzchołkowej i stany zapalne przyzębia. Do bakteriemii predysponują wszystkie zabiegi stomatologiczne powodujące krwawienia. Największym ryzykiem wystąpienia IZW obarczone są procedury wymagające głębokich manipulacji w obrębie dziąseł, lub naruszające ciągłości błony śluzowej jamy ustnej (usuwanie kamienia nazębnego, leczenie kanałowe, ekstrakcje zębów).

Badania bakteriologiczne usuniętych zębów z martwą miazgą potwierdziły w 92% obecność paciorkowca zieleniejącego (S. viridans), który ma dużą zdolność przenikania do naczyń krwionośnych. Zwykle po ekstrakcjach, nawet zdrowych zębów, występuje krótkotrwała (10-30 min.) i przemijająca samoistnie bakteriemia. Tak jest u osób zdrowych z prawidłowym układem odpornościowym. Brak właściwej higieny jamy ustnej powoduje rozwój próchnicy, płytki nazębnej oraz kamienia i namnażanie bakterii, które w sprzyjających warunkach (upośledzona odporności organizmu, rozległe zabiegi stomatologiczne) mogą wywołać IZW, zwłaszcza u osób z grupy wysokiego ryzyka. Wśród dzieci leczonych z powodu IZW próchnica zębów stanowi wrota zakażenia u 54% pacjentów.

Higiena jamy ustnej

W świetle obowiązujących zaleceń Amerykańskiego (AHA) i Europejskiego (ESC) Towarzystwa Kardiologicznego z 2015 roku najważniejszym działaniem w profilaktyce IZW jest propagowanie wzorowej higieny jamy ustnej, tzn. częste (co najmniej 2 razy w roku) wizyty u stomatologa oraz zapobieganie i wczesne leczenie próchnicy. Zwłaszcza u dzieci i młodzieży te nawyki prozdrowotne należy wdrażać od najmłodszych lat. W Polsce stan uzębienia dzieci jest zły, a kontrole stomatologiczne są często zaniedbywane.

Wyniki przeprowadzonych badań socjomedycznych ujawniają odkładanie wizyt u stomatologa, nawet przez rodziców dzieci z grup wysokiego ryzyka IZW leczonych kardiologicznie. W dużym badaniu obejmującym 30 dzieci i 40 młodzieży w średnim wieku 13,6 lat (w tym 58 chorych wysokiego ryzyka IZW) prowadzonym przez Katedrę Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii oraz Katedrę Chorób Dzieci PAM w Szczecinie wykazano, że aż 90% zębów mlecznych objętych próchnicą nie było leczonych. Bez próchnicy w każdej grupie były tylko 2 osoby, u pozostałych zmiany próchnicze były rozległe, co wynikało ze złych nawyków żywieniowych (wielokrotne w ciągu dnia spożywanie słodyczy przez 2/3 badanych). Wszyscy oni wymagali pouczenia odnośnie właściwej higieny jamy ustnej. Zdrowe przyzębie miało tylko 6,67% dzieci. O nieprawidłowo wykonywanym zabiegu szczotkowania zębów lub jego zaniechaniu świadczy obecność kamienia nazębnego u 80% badanych. Około 7% dzieci i 15% młodzieży wymagało ekstrakcji przynajmniej jednego zęba stałego (pierwszy trzonowiec).

Dane te są alarmujące i wynikają z braku wiedzy na temat ścisłej zależności pomiędzy złym stanem uzębienia a chorobami kardiologicznymi, takimi jak IZW. W świetle ostatnich badań stany zapalne tkanek okołozębowych odgrywają również rolę w patogenezie miażdżycy zaliczanej do chorób cywilizacyjnych. Powyższe fakty wskazują na konieczność kompleksowych zmian.

Lepiej zapobiegać niż leczyć

Należy w Polsce uznać za priorytet działalność szeroko promującą higienę jamy ustnej, regularne kontrole stomatologiczne i zmianę nawyków żywieniowych. Programy edukacyjne powinny obejmować: naukę mycia zębów, zastosowania odpowiednich past, szczoteczek i nici dentystycznych, uwzględniających indywidualne potrzeby. Należy także propagować akcję fluoryzacji zębów i profilaktycznego lakowania bruzd zębów trzonowych. Istnieje cały asortyment past oraz płynów do płukania jamy ustnej dostarczających duże dawki fluorków wzmacniających szkliwo oraz składniki przeciwbakteryjne hamujące wytwarzanie kwasów w płytce nazębnej. Szczególnie pacjenci zagrożeni, z grupy wysokiego ryzyka wystąpienia IZW powinni utrzymywać stan higieny jamy ustnej na najwyższym poziomie. Profilaktyka stomatologiczna umożliwi zachowanie dobrej kondycji uzębienia minimalizując rozwój IZW, a w perspektywie odległej pomoże zachować zdrowe serce i piękny uśmiech przez długie lata.

Autor:
Dr n. med. Marta Hlawaty

Piśmiennictwo:

1. Baltimore R. S.: Bakteryjne zapalenie wsierdzia u dzieci. Med. Prakt. 1993, 8, 85–90.
2. Silberbach M.: Uaktualnione zalecenia dotyczące profilaktyki infekcyjnego zapalenia wsierdzia: trzeba się liczyć z dowodami. Pediatria po Dyplomie. 2009; Vol. 13 Nr 2:30-31.
3. Duval X., Leport C.: Prophylaxis of infective endocarditis: current tendencies, continuing controversies. Lancet Infect Dis. 2008;8:225-32.
4. Ferreri P., Gewitz M.H., Gerber M.A. et al. : Unique features of infective endocarditis in childhood. Circulation. 2002; 105:2115-2127.
5. Knirsch W., Haas N.A., Uhlemann F. et al. : Clinical course and complications of infective endocarditis in patients growing up with congenital heart disease. Intern J Cardiol. 2005;01:285-291.