Zdjęcie: Pexels zrobione przez The Lazy Artist Gallery
Czy ból nóg zawsze jest objawem niedokrwienia?
Ból nóg może być spowodowany wieloma chorobami. Jego charakter różni się w zależności od przyczyny, inne są również objawy towarzyszące. W niektórych przypadkach ból kończyn dolnych jest symptomem poważnych schorzeń, które prowadzą do ciężkich powikłań. Nie może być zatem lekceważony, zwłaszcza jeżeli utrzymuje się długo lub jego nasilenie zwiększa się wraz z upływem czasu. Na szczęście niedokrwienie nie jest najczęstszą przyczyną bólu nóg. Chorobami, z którymi należy różnicować niedokrwienie są przede wszystkim choroby kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego oraz choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych i kolanowych - objawy tych schorzeń mogą być bardzo podobne do niedokrwienia, natomiast częściej stanowią przyczynę bólu kończyn dolnych niż rozwijająca się w tętnicach miażdżyca. Nie można zapominać o innych przyczynach - źródłem bólu nóg mogą być choroby naczyń żylnych, urazy (np. naderwanie ścięgien, więzadeł), wady i deformacje stóp oraz choroby metaboliczne (najczęściej cukrzyca).
Co to jest niedokrwienie kończyn dolnych?
Niezbędnym warunkiem do prawidłowego funkcjonowania narządów i tkanek organizmu jest odpowiednia ilość dostarczanego tlenu, substancji odżywczych, budulcowych i energetycznych zawartych we krwi, która za pomocą sieci tętnic dopływa do wszystkich części ciała. Utrudnienie dopływu krwi powoduje groźne w skutkach konsekwencje. W przypadku zmniejszenia przepływu w tętnicach wieńcowych dochodzi do zawału serca, zmniejszenie przepływu w tętnicach szyjnych powoduje udar niedokrwienny mózgu, a w tętnicach kończyn dolnych niedokrwienie prowadzące ostatecznie do martwicy i amputacji kończyny. Przyczyną zwężeń i niedrożności tętnic jest miażdżyca, czyli ogólnoustrojowa choroba powodująca odkładanie się w ścianie tętnicy cholesterolu oraz komórek zapalnych i tworzenie blaszek miażdżycowych. Powoduje to stopniowe zwężanie się światła naczynia, prowadząc w ostateczności do niedrożności.
Przyspieszeniu rozwojowi choroby sprzyjają głównie: nikotynizm, cukrzyca, niewydolność nerek, zaburzenia gospodarki tłuszczowej (hipercholesterolemia), nadwaga i otyłość oraz nadciśnienie tętnicze.
Jak objawia się przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych?
Pierwsze objawy chorobowe niedokrwienia kończyn dolnych są zauważalne zwykle wtedy, gdy zwężenie naczynia tętniczego jest większe niż 50% średnicy. Dlatego początkowy okres choroby przebiega bez zauważalnych dolegliwości. Z czasem jednak obserwuje się łatwą męczliwość nóg, parestezje (uczucie mrowienia) oraz bladość i oziębienie stóp. Narastające niedokrwienie powoduje rozwój krążenia obocznego przez liczne zespolenia pomiędzy tętnicami, zapewniając wystarczające do utrzymania żywotności tkanek ukrwienie w spoczynku. W czasie wysiłku fizycznego ukrwienie jednak jest zbyt małe i dochodzi wówczas do pojawienia się tzw. chromania przestankowego, czyli bólu/stwardnienia łydek, zmuszającego pacjenta do odpoczynku. Zwykle dolegliwości dotyczą jednej nogi, tej w której zmiany są bardziej rozległe. Niedokrwiona kończyna jest zimna, charakteryzuje się utratą owłosienia i zanikami mięśniowymi, a tętno na tętnicach poniżej zwężenia jest nieobecne lub bardzo słabo wyczuwalne.
W następnym stadium choroby - w miarę pogarszania się ukrwienia kończyny dolnej, ból pojawia się również w spoczynku (początkowo umiejscowiony jest w palcach, następnie obejmuje całą stopę, a nawet podudzie), później rozwija się martwica i niegojące się owrzodzenia, które świadczą o bardzo poważnym zaawansowaniu choroby - mówimy wówczas o krytycznym niedokrwieniu kończyny, które jest wskazaniem do pilnej hospitalizacji i leczenia.
Jak rozpoznać niedokrwienie kończyn dolnych?
Do rozpoznania niedokrwienia kończyn dolnych wystarczy zwykle dokładne badanie lekarskie: charakterystyczny wywiad chromania przestankowego oraz brak tętna na tętnicach obwodowych. Natomiast do zaplanowania właściwego leczenia zabiegowego niezbędne są badania obrazowe, USG z funkcją doppler, angio-tomografia komputerowa lub angiografia. Każdy pacjent z bólem nóg powinien zostać zbadany przez angiologa lub chirurga naczyniowego w kierunku niedokrwienia kończyn dolnych.
Jak zahamować rozwój miażdżycy?
Największy wpływ na rozwój miażdżycy ma styl życia! Dlatego w leczeniu przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych należy w pierwszej kolejności zadbać o normalizację masy ciała, ciśnienia tętniczego krwi, zaprzestanie palenia tytoniu. Bardzo ważnym elementem kuracji jest regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny oraz dieta niskotłuszczowa, np. śródziemnomorska. Konieczna jest kontrola gospodarki tłuszczowej oraz - w przypadku osób z rozpoznaną cukrzycą lub stanem przedcukrzycowym - normalizacja poziomu glikemii. Ostateczną decyzję o metodzie leczenia (niefarmakologicznego, farmakologicznego i zabiegowego) podejmują lekarz wraz z pacjentem.
Autor:
Lek. Klaudia Knap
Piśmiennictwo:
- Tendera M., Aboyans V., Bartelink M.L. i wsp.: ESC Guidelines on the diagnosis and treatment of peripheral artery diseases: Document covering atherosclerotic disease of extracranial carotid and vertebral, mesenteric, renal, upper and lower extremity arteries. The Task Force on the Diagnosis and Treatment of Peripheral Artery Diseases of the European Society of Cardiology (ESC). Eur. Heart J., 2011; 32: 2851–2906.
- Rooke T.W., Hirsch A.T., Misra S. i wsp.: 2011 ACCF/AHA Focused Update of the Guideline for the Management of Patients With Peripheral Artery Disease (Updating the 2005 Guideline). A Report of the American College of Cardiology Foundation. American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. J. Am. Coll. Cardiol., 2011; 58: 2020–2045.
- Norgren L., Hiatt W.R., Dormandy J.A. i wsp.: Inter-Society Consensus for the Management of Peripheral Arterial Disease (TASC II). Eur. J. Vasc. Endovasc. Surg., 2007; 33 (supl. 1): S1–S75.
- Masłowski L., Frołow M. Choroby dużych tętnic kończyn dolnych. In: Szczeklik A (red.). Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków 2015; 376-381.
