Zdjęcie: Pexels zrobione przez Andres Segura
Tłuszcze należą do składników odżywczych, co oznacza, że dostarczają organizmowi związków niezbędnych do rozwoju oraz utrzymania zdrowia. Są głównym źródłem energii niezbędnej do życia organizmu oraz wykonywania codziennych zajęć, pracy zawodowej i aktywności ruchowej. Z jednego grama tłuszczu organizm ludzki uzyskuje około 37,7 kJ energii (1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal), a więc w przybliżeniu dwa razy więcej niż z białka i węglowodanów. Rola tłuszczów w organizmie jest niezwykle ważna. Stanowią składnik błon komórkowych, są podstawowym rozpuszczalnikiem dla ważnych związków, np. niektórych witamin (A, D, E, K), są potrzebne do produkcji rożnych enzymów i hormonów, stanowią klucz do wielu przemian metabolicznych. Wspierają też układ odpornościowy i umożliwiają właściwą pracę mózgu.
Tłuszcze w umiarkowanych ilościach są niezbędnym składnikiem pokarmowym ludzi. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia ilość tłuszczu w dziennej diecie nie powinna pokrywać więcej niż 25 do 30% dziennego zapotrzebowania energetycznego i zawierać odpowiednią ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych [1]. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Forum Profilaktyki dotyczące zapobiegania chorobom układu sercowo naczyniowego u dzieci i młodzieży spożycie tłuszczu nie powinno być ograniczane do 2 roku życia, w późniejszym okresie zaleca się ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych <10% dziennego spożycia kalorii, kwasów tłuszczowych do najmniejszej możliwej ilości [2].
Tłuszcze ze względu na pochodzenie dzielimy na roślinne, zwierzęce i sztuczne, natomiast ze względu na obecność wiązań podwójnych na nienasycone i nasycone.
Nienasycone tłuszcze nazywane są "dobrymi tłuszczami". Zwiększają przepływ krwi przez naczynia wieńcowe, a więc zapobiegają miażdżycy, zawałom i udarom mózgu. Zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i miażdżycorodnej frakcji LDLcholesterolu tzw. „złego cholesterolu”, zwiększają również stężenie korzystnej frakcji HDL cholesterolu tzw. „dobrego cholesterolu”. Stanowią ważny element strukturalny błon komórkowych i mitochondrialnych. Są niezbędne do prawidłowego wzrostu dzieci i młodzieży oraz utrzymania zdrowia w wieku dojrzałym. Z wielonienasyconych kwasów tłuszczowych powstają biologicznie czynne związki tzw. eikozanoidy (prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany, leukotrieny i lipoksyny). Pełnią one rolę miejscowych hormonów i regulują czynność układu sercowo-naczyniowego, układu nerwowego, układu pokarmowego, układu oddechowego, nerek i narządów rozrodczych, biorą udział w regulacji krzepnięcia krwi, wykazują działanie przeciwzapalne, a także hamują procesy nowotworotwórcze. Tłuszcze nienasycone dzielą się na tłuszcze jednonienasycone i wielonienasycone.
Źródłem tłuszczów jednonienasyconych są m.in.: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, niektóre orzechy, np. orzechy brazylijskie czy awokado. Źródłem tłuszczów wielonienasyconych z rodziny omega-6 i omega-3 są m.in.: ryby oleiste takie jak łosoś, śledź czy makrela, oleje roślinne, produkty do smarowania zawierające kwasy omega-6 i omega-3.
"Złymi tłuszczami" nazywane są tłuszcze nasycone i tłuszcze trans. Zbyt wiele złego tłuszczu w diecie to jedna z głównych przyczyn zbyt wysokiego poziomu cholesterolu i rozwoju miażdżycy. Miażdżyca może rozpoczynać się już w dzieciństwie lub początkowym okresie dojrzewania [3]. Dieta bogata w tłuszcze, zwłaszcza zwierzęce, może się przyczyniać do zwiększenia ryzyka wystąpienia otyłości, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego oraz innych chorób serca i naczyń, co może się stać przyczyną skrócenia życia. Poza tym nadmierne spożycie kwasów tłuszczowych zwiększa ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej.
Źródłem tłuszczów nasyconych jest na przykład masło, smalec, słonina, tłuste mięso, ser żółty czy pełnotłuste mleko. Źródłem tłuszczów trans jest na przykład przetworzona żywność, np. ciasta i wypieki, produkty typu fast foody m.in. pizza, hamburgery, hot-dogi, chipsy. Wpływ tłuszczów trans jest szczególnie niekorzystny. Nie tylko podnoszą poziom złego cholesterolu, lecz także obniżają poziom tego dobrego.
Autor:
dr n. med. Anna Tyrka
Piśmiennictwo:
- „Food based dietary guidelines in the WHO European Region.”
- J. Stańczyk, B. Kierzkowska, P. Podolec, G. Kopeć, B. Cybulska, T. Zdrojewski, A. Pająk, A. Undas, M. Godycki- Cwirko, W. Drygas, A. Rynkiewicz, D. Czarnecka, M. Naruszewicz, G. Opala, E. Kozak, R. Piotrowicz, A. Windak and Department of Pediatric Cardiology, „Polish Forum For Prevention Guidelines on cardiovascular diseases Prevention in children and adolescents.”, Kardiol. Pol., vol. 68, no. 5, pp. 605-8, May 2010.
- „Expert Panel on Integrated Guidelines for Cardiovascular Health and Risk Reduction in Children and Adolescents.”, Pediatrics. 2011 Dec; 128(Suppl 5): S213–S256
