Neisseria meninigiditis jest bakterią Gram(-), pokrytą otoczką polisacharydową, która broni bakterię przed działaniem układu odpornościowego. Wyłącznym nosicielem bakterii jest człowiek, a do kolonizacji bakterii dochodzi w jamie nosowo-gardłowej.
Otoczka polisacharydowa jest podstawą kategoryzacji bakterii według serogrup. Obecnie serogrupy A,B,C,W,Y, X są odpowiedzialne za wszystkie przypadki choroby menigokokowej na świecie. Do najczęstszych postaci choroby należą zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i posocznica. Rzadziej występującymi są zapalenia płuc, zapalenia stawów, zapalenia osierdzia.
Źródłem zakażenia jest człowiek, objawowy lub bezobjawowy nosiciel bakterii. Meningokoki rozprzestrzeniają się drogą kropelkową podczas kaszlu lub kichania, poprzez kontakt bezpośredni (np. pocałunek) lub kontakt pośredni (np. podczas korzystania ze wspólnych sztućców lub naczyń).
Początkowo choroba ma przebieg niespecyficzny, podobny do każdej innej choroby. Pojawia się gorączka, dreszcze, katar, zapalenie gardła lub biegunka. U niemowląt występuje brak łaknienia, trudności i niechęć do ssania, wymioty, senność i drażliwość. U dzieci starszych dominuje ból głowy i kończyn. W ciągu kilku godzin od pierwszych objawów choroby może wystąpić charakterystyczna wysypka krwotoczna, zlokalizowana głównie na kończynach, a także mogą pojawić się senność, zaburzenia oddychania i niewydolność wielonarządowa. Pierwsze objawy, podobne do zwykłego przeziębienia w szybkim czasie dramatycznie się nasilają i kiedy wiadomo już, że mamy do czynienia z groźną chorobą bakteryjną, pomimo prawidłowej diagnozy i właściwego leczenia dochodzi do zagrożenia życia dziecka. Większość śmiertelnych przypadków występuje w pierwszym dniu choroby. Aktualnie 10-15% zachorowań kończy się zgonem dziecka. Śmiertelność wzrasta w przypadku rozpoznania posocznicy wraz z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Wśród 10-12% przypadków u dziecka, które przeżyło chorobę występują powikłania neurologiczne oraz zaburzenia wzroku i słuchu. Według polskich danych epidemiologicznych, publikowanych przez
Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN) w Warszawie, najczęściej chorują w Polsce dzieci w pierwszym roku życia, a podwyższone ryzyko zachorowania występuje do piątego roku życia. Kolejny wzrost zachorowalności dotyczy młodzieży pomiędzy 14 a 20 rokiem życia. Należy jednak podkreślić, że do zachorowania może dojść w każdym wieku, a przebieg choroby może być także dramatyczny i zakończyć się śmiercią pacjenta.
Czynnikami ryzyka są między innymi: bliskie kontakty z nosicielami – szczególnie z grupy nastolatków i młodych dorosłych, wspólnie zamieszkujących w bursach, akademikach lub w koszarach wojskowych, z osobami, które przeszły infekcje wirusowe układu oddechowego, z aktywnymi i pasywnymi palaczami tytoniu, z osobami z uszkodzeniem śluzówek dróg oddechowych.
W Polsce najczęstszą serogrupą jest serogrupa B, ale po około 20% przypada na serogrupy C i W. Przeciwko tym wszystkim serogrupom mamy skuteczne i bezpieczne szczepienia. Uwzględniając naszą epidemiologię należy podkreślić korzyści wynikające z wcześniej przeprowadzonej profilaktyki zakażeń meningokokowych.
dr hab. n. med. Hanna Czajka
- Kierownik Poradni Chorób Zakaźnych i Centrum Szczepień
w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym im. św. Ludwika w Krakowie; - Profesor w Katedrze Pediatrii Instytutu Nauk Medycznych Kolegium Nauk Medycznych Uniwersytetu Rzeszowskiego.
***
Artykuł powstał w ramach realizacji programu polityki zdrowotnej dot. profilaktyki zakażeń meningokokowych w Małopolsce na lata 2020 – 2027, w 2021 roku.
Szczepienia realizowane ze środków finansowych Województwa Małopolskiego.
