W Polsce w 2017 roku rak gruczołu krokowego stał się najczęściej rozpoznawanym nowotworem złośliwym wśród mężczyzn. Zachorowało na niego 16 253 pacjentów, co stanowiło 20% nowotworów złośliwych stwierdzanych u mężczyzn, wyprzedzając tym samym o 3% raka płuca. Liczba rozpoznanych zachorowań wzrosła 5-cio krotnie w okresie trzech ostatnich dekad głównie za sprawą większej dostępności do badań diagnostycznych. 87% zachorowań stwierdza się u mężczyzn po 60 roku życia. Do czynników ryzyka należą więc wiek pacjentów, ale także przynależność rasowa i predyspozycja dziedziczna. Częściej chorują mężczyźni rasy czarnej oraz osobnicy, u których krewni w pierwszej linii pokrewieństwa chorują lub chorowali na RGK.
Gruczoł krokowy jest narządem męskiego układu płciowego znajdującym się tuż pod pęcherzem moczowym i obejmuje początkowy odcinek cewki moczowej. Wykazuje on budowę strefową. Około 75% nowotworów złośliwych rozwija się w tzw. strefie obwodowej oddalonej od cewki moczowej, co powoduje, że na wczesnym etapie rozwoju na ogół nie wywołuje objawów klinicznych. U części chorych pojawiają się dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych wynikających raczej ze współistnienia łagodnego rozrostu rozwijającego się wokół cewki moczowej. Zwiększając swoją masę nowotwór stercza może naciekać na sąsiednie narządy tj. pęcherzyki nasienne, odbytnicę oraz pęcherz moczowy będąc wówczas przyczyną krwiomoczu lub blokując ujścia pęcherzowe moczowodów doprowadzając do rozwoju wodonercza i niewydolności nerek. Do powstania przerzutów może dochodzić drogą naczyń limfatycznych lub krwionośnych, dlatego umiejscawiają się one najczęściej w okolicznych węzłach chłonnych, a wśród przerzutów odległych w obrębie kości kręgosłupa, żeber i miednicy. Przerzuty mogą powodować bóle lub złamania kostne, będące niekiedy pierwszym objawem choroby.
W oparciu o powyższe dane zaleca się wykonywanie badań diagnostycznych w kierunku RGK u pacjentów od 50 roku życia, a także już u 45 letnich mężczyzn z predyspozycjami rodzinnymi, nawet pomimo braku objawów choroby.
Diagnoza raka gruczołu krokowego stawiana jest w oparciu o ocenę histopatologiczną próbek pobranych podczas biopsji gruboigłowej stercza. Patolog w przypadku stwierdzenia obecności komórek nowotowrowych dodatkowo określa stopień zróżnicowania choroby czyli jej agresywność. Biopsja wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym pod kontrolą obrazu uzyskiwanego z głowicy usg wprowadzanej doodbytniczo (TRUS).Wskazaniem do wykonania biopsji są: nieprawidłowość stwierdzana przez urologa podczas badania przezodbytniczego palcem gruczołu (per rectum) lub nieprawidłowego stężenia w surowicy krwi swoistego antygenu sterczowego (PSA). Aktualnie w dekadzie rozwiniętych technik obrazowych decyzję o biopsji podejmuje się dodatkowo w oparciu o wynik badania rezonansu magnetycznego stercza (MRI).Badanie MRI zwiększa precyzję biopsji wykonywanej pod kontrola TRUS lokalizując miejsca podejrzane w sterczu. W przypadku rozpoznania RGK, MRI dodatkowo dostarcza informacji o zaawansowaniu miejscowym choroby z oceną stanu okolicznych węzłów chłonnych. W diagnostyce przerzutów odległych wykorzystuje się badania tomografii komputerowej (TK), scyntygrafii kości, a w wybranych przypadkach tomografii pozytronowej (PET TK). O liczbie i rodzaju badań obrazowych decyduje lekarz urolog lub onkolog.
Wybór postępowania terapeutycznego uzależniony jest od stopnia zaawansowania nowotworu, wieku i kondycji ogólnej pacjenta. Uogólniając, metody leczenia radykalnego mają najczęściej zastosowanie u pacjentów z rakiem stercza ograniczonym do narządu i u osób, u których spodziewany czas przeżycia naturalnego nie jest krótszy niż 10 lat. Wśród metod postępowania radykalnego zastosowanie mają leczenie operacyjne lub radioterapia. Zabieg prostatektomii radykalnej może mieć charakter zabiegu otwartego lub laparoskopowego, ewentualnie z użyciem robota, podczas, którego urolog dokonuje wycięcia gruczołu krokowego z pęcherzykami nasiennymi, a w wybranych przypadkach usuwane są dodatkowo okoliczne węzły chłonne. Radioterapia radykalna może mieć charakter teleradioterapii podczas, której stercz i jego okolica napromieniane są z zewnątrz lub brachyterapii czyli radioterapii śródmiąższowej podczas, której do gruczołu krokowego wprowadzany jest izotop radioaktywny.
W wybranych przypadkach dobrze zróżnicowanego a więc mniej agresywnego raka ograniczonego do narządu, możliwe jest zastosowanie postępowania obserwacyjnego polegającego na monitorowaniu choroby poprzez wykonywanie badania per rectum, PSA, MRI, ewentualnie powtórnej biopsji i odroczenie leczenia radykalnego do czasu udokumentowanej progresji choroby.
W przypadku choroby zaawansowanej, w której nie ma możliwości zastosowania postępowania radykalnego wdrażane jest leczenie hormonalne wykorzystujące zależność androgenną RGK. Polega ono na zastosowaniu leków blokujących endogenne wydzielanie androgenów, szczególnie testosteronu, a także leków blokujących działanie androgenów na poziomie komórki raka. Leczenie to zwykle spowalnia rozwój choroby, ale nie doprowadza do wyleczenia. Leczenie hormonalne może być także elementem skojarzonego leczenia, łączonego zwykle z radioterapią lub chemioterapią.
Dr Andrzej Strach
specjalista urolog
Grafika: Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza SP ZOZ w Tarnowie
