Badania przesiewowe opracowane są dla ludzi uważających się za zdrowych, czyli nie mających żadnych objawów mogących wskazywać na możliwość skrytego rozwoju nowotworu złośliwego w tzw. fazie przedklinicznej. Dedykowane są dla pacjentów z grup tzw. podwyższonego ryzyka i dotyczą najczęściej określonych grup wiekowych np. mammografii u kobiet w wieku od 50 do 69 roku życia czy kolonoskopii dla pacjentów obojga płci w wieku od 50 do 65 lat. Tak zwane obciążenie rodzinne zwiększa częstotliwość mammografii z wykonywanej co 2 lata do corocznej. W przypadku rodzinnego obciążenia rakiem jelita grubego przesiew kolonoskopowy rozpoczyna się już w 40 roku życia.
Leczenie onkologiczne prowadzone różnymi metodami jest coraz bardziej skuteczne. Obecnie rak stał się chorobą przewlekłą, a liczba trwale wyleczonych systematycznie wzrasta. Ponieważ jednak szansa wyleczenia w największym stopniu zależy od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili podjęcia leczenia, a najwyższa jest u chorych bezobjawowych, to rolę nie do przecenienia odgrywają tu badania przesiewowe. Niestety dotyczą one tylko niektórych nowotworów: cytologii w wykrywaniu stanów przedrakowych i raka szyjki macicy, mammografii, kolonoskopii w wykrywaniu polipów (stanów przedrakowych) i raka jelita grubego, niskoemisyjnej tomografii komputerowej w wykrywaniu raka płuca u palaczy, czy badaniu PSA w wykrywaniu raka prostaty. Istotną rolę odgrywa tu samobadanie piersi u kobiet, jąder u mężczyzn czy skóry pod kątem znamion mogących być rakiem, stanem przedczerniakowym lub inwazyjnym czerniakiem złośliwym.
Nie do przecenienia są tu audycje w mediach czy spotkania z pacjentami wyleczonymi z nowotworów. Lęk przed rozpoznaniem raka przypomina nieco lęk przed szczepieniem. Mimo, że wczesne rozpoznanie choroby nowotworowej stwarza najwyższą szansę wyleczenia, a podanie szczepionki albo całkowicie chroni przed chorobą, albo powoduje lekki jej przebieg bez powikłań, to dość znaczna część naszego społeczeństwa wyraźnie unika zarówno szczepień jak i badań profilaktycznych.
Czy dzięki badaniom przesiewowym można uniknąć zachorowania na raka?
Badania przesiewowe spełniają założenia:
- profilaktyki pierwotnej – czyli umożliwiają rozpoznanie i leczenie stanów przedrakowych (np. usuwanie polipów jelita grubego, które całkowicie zabezpiecza przed rozwojem raka)
- profilaktyki wtórnej – czyli rozpoznania i leczenia raka we wczesnym zaawansowaniu, kiedy leczenie jest najmniej obciążające dla chorego z zarazem najbardziej skuteczne.
Jeśli planujemy długie, wolne od chorób życie – korzystajmy świadomie z badań obrazowych.
Prof. dr hab. n. med. Leszek Kołodziejski
Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Chirurgii Onkologicznej
Grafika: Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza SP ZOZ w Tarnowie
