Rak trzonu macicy (rak endometrium) jest najczęściej występującym i jednocześnie najlepiej rokującym nowotworem złośliwym narządu płciowego kobiety (przeżycie 5-letnie wynosi ogółem ok. 80%).
Rak trzonu macicy występuje zwykle po menopauzie. Tylko w około 25 proc. przypadków występuje przed okresem przekwitania.
W etiologii podstawowe znaczenie ma nadmierne pobudzenie endometrium przez estrogeny, bez przeciwstawnego działania progestagenów.
Do czynników podwyższonego ryzyka zachorowania należą:
- otyłość
- nadciśnienie tętnicze
- cukrzyca
- niepłodność lub urodzenie tylko jednego dziecka
- zaburzenia hormonalne spowodowane hormonalnie czynnymi guzami jajnika
- długi okres miesiączkowania
- leczenie tamoksyfenem
- zespół Lyncha (w zespole tym ryzyko wynosi 30–60% w ciągu całego życia)
Doustna antykoncepcja hormonalna preparatami składnikowymi zmniejsza ryzyko zachorowania.
Wyodrębniono dwa rodzaje raka endometrium, które różnią się od siebie wiekiem, agresywnością oraz przyczynami molekularnymi. Jest to:
- nowotwór typu I - najczęściej występujący, szczególnie w okresie menopauzy. Występuje z powodu rozrostu endometrium stymulowanego przez estrogeny. Rokowania są dobre.
- nowotwór typu II - to rzadszy rodzaj raka trzonu macicy, który występuje u kobiet po sześćdziesiątym i siedemdziesiątym roku życia. W przeciwieństwie do typu I jego rozwój nie ma żadnego związku ze stymulacją hormonalną. Jest to rak surowiczy, który ma gorsze rokowania.
Występowanie raka trzonu macicy jest zwykle poprzedzone nieprawidłowymi rozrostami błony śluzowej trzonu macicy.
Przed pojawieniem się raka najczęściej występują:
- nieregularne miesiączki
- zaburzenia płodności
- opóźnienie menopauzy (okresu przekwitania)
Głównymi objawami raka endometrium są:
- niepokojące, masywne krwawienia z macicy u kobiet miesiączkujących
- pojawienie się krwawień (często po długim okresie) po zaprzestaniu miesiączkowania
- pojawienie się obfitych wodnisto-krwistych upławów (zaawansowana postać nowotworu)
- bóle w podbrzuszu
- bóle w okolicy krzyżowej
- uczucie pełności w miednicy (zaawansowana postać raka)
Każde nieprawidłowe krwawienie w okresie menopauzy, a zwłaszcza po menopauzie, powinno być zgłoszone ginekologowi. Jest ono wskazaniem do wykonania diagnostyczno-terapeutycznego wyłyżeczkowania kanału szyjki i jamy macicy. Zabieg ma na celu pobranie materiału tkankowego do oceny histopatologicznej. Ocena ta ma za zadanie wykluczyć lub potwierdzić obecność procesu nowotworowego toczącego się w obrębie kanału szyjki lub w jamie macicy, jak i również zagrożenia tym procesem w razie potwierdzenia badaniem histologicznym nieprawidłowych rozrostów błony śluzowej. Zdarza się, że na podstawie jednorazowego badania nie można postawić ostatecznej diagnozy.
W ostatnich latach coraz popularniejsze staje się badanie histeroskopowe, które polega na wziernikowaniu jamy macicy przy pomocy urządzenia optycznego. Badanie to pozwala na wizualną ocenę jej ścian (np. możliwość ujawnienia mięśniaków podśluzówkowych lub wad w rozwoju) oraz ocenę błony śluzowej trzonu macicy z jednoczesną możliwością pobrania materiału do badania histopatologicznego.
Wynik powinien dostarczać informacji o typie histopatologicznym, obecności lub braku cech zajęcia szyjki macicy oraz stopniu zróżnicowania histologicznego.
Wyróżnia się 3 stopnie zróżnicowania histologicznego:
- rak wysoko zróżnicowany — G1
- rak średnio zróżnicowany — G2
- rak nisko zróżnicowany — G3
Po potwierdzeniu histopatologicznym nowotworu trzonu macicy należy przeprowadzić:
- pełne badanie lekarskie (podmiotowe i przedmiotowe)
- badanie ginekologiczne z wziernikowaniem
- RTG klatki piersiowej
- USG przezpochwowe i USG jamy brzusznej
- podstawowe badania laboratoryjne krwi i moczu
W przypadku podejrzenia nowotworu przekraczającego granicę trzonu macicy dodatkowych informacji może dostarczyć badanie KT lub MR jamy brzusznej i miednicy (ocena naciekania w obrębie miednicy) oraz PET-KT (ocena obecności przerzutów w odległych narządach).
Podstawowym leczeniem rozwiniętej klinicznie postaci raka błony śluzowej trzonu macicy jest leczenie operacyjne. Rozpiętość zabiegu operacyjnego zależy od stopnia zaawansowania zmiany. Operacja może polegać na prostym wycięciu macicy z jajnikami lub rozszerzonym, radykalnym wycięciu macicy wraz z usunięciem węzłów chłonnych miednicy mniejszej, a czasami także i okołoaortalnych. Zazwyczaj zabieg operacyjny uzupełniany jest potem terapią hormonalną. Natomiast w przypadku przerzutów do węzłów chłonnych lub, gdy zmiany nowotworowe naciekają połowę grubości mięśnia macicy, wykonuje się operację i dodatkowo wdraża się radioterapię lub radio-chemioterapię.
Do rzadkich nowotworów macicy należą mięsaki. Mięsaki stanowią 1% wszystkich nowotworów kobiecego układu płciowego oraz 4–9% wszystkich nowotworów macicy. Rokowanie jest bardzo niepomyślne, a przeżycia 5-letnie nie przekraczają 50%.Główną metodą leczenia mięsaków macicy jest leczenie operacyjne, którego zakres zależy od typu histologicznego, wieku chorej oraz zaawansowania nowotworu. Wskazania do leczenia uzupełniającego determinuje w pierwszej kolejności typ histologiczny guza.
lek. med. Piotr Kras
specjalista w dziedzinie położnictwa i ginekologii oraz ginekologii onkologicznej
Grafika: Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza SP ZOZ w Tarnowie
