Jajniki to parzysty narząd wchodzący w skład żeńskiego układu rozrodczego, który przechowuje i uwalnia komórki jajowe kobiety.
Każdego roku na świecie umiera ponad 114 000 kobiet z rakiem jajnika. Rak jajnika to drugi, po raku trzonu macicy, najczęstszy nowotwór żeńskich narządów rodnych. W 2020 roku stwierdzono 4669 nowych zachorowań (5 miejsce pod względem częstości zachorowań na nowotwory u kobiet w Polsce). Występuje u kobiet w każdym wieku, ale najwięcej zachorowań występuje w wieku od 40 do 70 roku życia.
Nie wiadomo dokładnie, dlaczego rak jajnika rozwija się u niektórych kobiet. Istnieją jednak pewne czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwinięcia się tej choroby. Ich występowanie u kobiety nie oznacza, że choroba na pewno się u niej rozwinie.
Do czynników ryzyka zidentyfikowanych w przypadku raka jajnika należą m. in.: wiek ponad 50 lat, przebycie menopauzy, rak jajnika u kogoś z rodziny, odziedziczone nieprawidłowe geny (BRCA1/BRCA2), nadwaga, endometrioza – stan, w którym tkanka podobna do tkanki wyściełającej macicę występuje w innych obszarach, np. w obrębie jajników i jajowodów, palenie tytoniu, cukrzyca, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej.
Rak jajnika trudno jest wykryć, ponieważ jego objawy mogą być mylone z objawami częstszych problemów, takich jak zespół jelita drażliwego lub zespół napięcia przedmiesiączkowego. Należy zwracać uwagę na następujące symptomy: stały ból w obrębie brzucha lub miednicy, ciągłe wzdęcia, trudności ze spożywaniem posiłków, szybsze osiąganie uczucia pełności po jedzeniu, konieczność częstszego chodzenia do toalety, ból pleców, zmiany rytmu wypróżnień (np. biegunki lub zaparcia), uczucie dużego zmęczenia, niewyjaśnione chudnięcie.
W przypadku podejrzenia występowania raka jajnika należy wykonać badania: badanie ginekologiczne w połączeniu z badaniem USG jamy brzusznej oraz USG przezpochwowym, badanie markerów nowotworowych CA125, HE4, test ROMA (algorytm pozwalający ocenić prawdopodobieństwo ryzyka wystąpienia nowotworu jajnika), tomografię komputerową jamy brzusznej i miednicy, pobranie wycinka z tkanki nowotworowej do badania histopatologicznego (laparoskopowo lub z otwarciem jamy brzusznej).
Badania mają na celu określenie stopnia zaawansowania choroby (guz ograniczony do jajnika, guz naciekający otrzewną lub przyległe narządy, przerzuty do otrzewnej i sieci większej, wysięk nowotworowy spowodowany rozsiewem nowotworu do otrzewnej i do jamy opłucnowej przez ciągłość od strony jamy brzusznej, powiększenie węzłów chłonnych).
Zabieg diagnostyczny pobrania wycinka ma na celu uzyskanie materiału do oceny histopatologicznej typu nowotworu i oceny rozległości choroby w obrębie jamy otrzewnej.
Istnieje kilka rodzajów raka jajnika, które różnią się wyglądem mikroskopowym. Opis badania mikroskopowego to ekspertyza histopatologiczna, która dostarcza informacji, z jakiego typu komórek zbudowany jest nowotwór. Istnieją 3 główne rodzaje nowotworów jajnika:
- nabłonkowy – występuje u około 90 na 100 chorych na nowotwory jajnika; rozwija się zazwyczaj u kobiet po 50 roku życia i rozpoczyna się w komórkach na powierzchni jajników;
- stromalny (z komórek podścieliska) – występuje u około 5 na 100 chorych; może się rozwijać u kobiet w każdym wieku i rozpoczyna się w komórkach wewnątrz jajników;
- germinalny (z komórek rozrodczych) – występuje u około 5 na 100 chorych na nowotwór jajnika; rozwija się zazwyczaj u młodszych kobiet i rozpoczyna się
w komórkach rozrodczych.
Stadium zaawansowania nowotworu jajnika opisuje, gdzie on się znajduje i jak daleko rozprzestrzenił się na pobliskie tkanki i/lub w całym organizmie.
- Stadium 1 – rak znajduje się tylko w jednym lub w obu jajnikach lub jajowodach i nie doszło do jego rozsiewu.
- Stadium 2 – rak znajduje się tylko w jednym lub w obu jajnikach lub jajowodach
i doszło do jego rozsiewu do miednicy. Narządami miednicy są macica, pęcherz moczowy i odbytnica. - Stadium 3 – rak rozprzestrzenił się poza miednicę – do brzucha lub węzłów chłonnych z tyłu brzucha.
- Stadium 4 – rak rozprzestrzenił się poza miednicę i brzuch do innych narządów, takich jak wątroba, śledziona lub płuca.
Stopień złośliwości raka jajnika opisuje, jak szybko będzie prawdopodobnie rosnąć i rozprzestrzeniać się po organizmie.
- Stopień 1 – komórki nowotworowe wyglądają podobnie do zdrowych komórek
i istnieje mniejsze prawdopodobieństwo, że powrócą po leczeniu. - Stopień 2 – komórki nowotworowe wyglądają inaczej niż zdrowe komórki i istnieje większe prawdopodobieństwo, że powrócą po leczeniu.
- Stopień 3 – komórki nowotworowe bardzo się różnią od zdrowych komórek i istnieje największe prawdopodobieństwo, że powrócą po leczeniu.
Najczęściej stosowanymi metodami leczenia nowotworów jajnika są operacja chirurgiczna (w celu usunięcia jak największej ilości tkanki nowotworowej) i chemioterapia (mająca na celu zabicie komórek nowotworowych).
W zależności od rodzaju i stadium zaawansowania raka jajnika oraz aktualnego etapu leczenia może zostać też zastosowana jedna z następujących metod leczenia:
- leczenie celowane – jest to rodzaj leczenia wykorzystującego leki chemiczne lub substancje biologiczne do zidentyfikowania i zniszczenia określonych rodzajów komórek raka z mniejszą szkodą dla komórek zdrowych,
- leczenie hormonalne – leki hormonalne pomagają spowolnić lub zatrzymać rozrost komórek nowotworowych poprzez wyeliminowanie lub obniżenie stężenia pewnych hormonów w organizmie; zazwyczaj stosuje się je jedynie w leczeniu nowotworów stromalnych jajnika,
- radioterapia - polega na zastosowaniu promieniowania radioaktywnego skierowanego na nowotwór, aby zabić komórki nowotworowe; radioterapia jest stosowana w leczeniu nowotworów jajnika w nielicznych przypadkach.
Rokowania w raku jajnika zależą od wielu czynników – przede wszystkim stopnia zaawansowania choroby.
Około 70% chorych rozpoczyna leczenie raka jajnika w III lub IV stopniu zaawansowania klinicznego. Wczesne rozpoznanie guza jajnika ma najczęściej charakter przypadkowy.
Nowotwór jajnika ze względu na jego bezobjawowy rozwój we wczesnych fazach, niespecyficzne objawy raka jajnika oraz niedostępność skutecznego badania wykrywającego guz na wczesnym etapie rozwoju, najczęściej rozpoznawany jest w późnym okresie zaawansowania klinicznego.
Późna diagnoza wiąże się z potrzebą wprowadzenia agresywnego leczenia onkologicznego i niepewnym rokowaniem. Mimo udoskonalenie technik operacyjnych i wprowadzenia nowych metod leczenia raka jajnika, odsetek 5-letnich przeżyć na świecie nie zmienił się zasadniczo i wynosi około 50%.
Rokowania w raku jajnika zależą od stopnia zaawansowania choroby, typu histologicznego guza, wieku pacjentki oraz zakresu przeprowadzonego leczenia operacyjnego i terapii następowej. Rokowania raka jajnika pogarszają się wraz ze stopniem zaawansowania raka. Według statystyk epidemiologicznych dla stopni klinicznych przeżycia 5-letnie pacjentek z rakiem jajnika wynoszą: I stopień: 93%, II stopień – 70%, III stopień – 37%, IV stopień – 25%.
Najnowsze metody leczenia celowanego i immunoterapii oraz prowadzone na szeroką skalę badania kliniczne nad nowymi terapiami dają pewną nadzieję na poprawę rokowania w raku jajnika.
Leczenie raka jajnika powinno być przeprowadzone w specjalistycznych ośrodkach.
lek. med. Piotr Kras
specjalista w dziedzinie położnictwa i ginekologii oraz ginekologii onkologicznej
Grafika: Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza SP ZOZ w Tarnowie
