Komórki barwnikowe czyli melanocyty, to te same komórki, które chronią naszą skórę przed destrukcyjnymi skutkami promieniowania ultrafioletowego – inaczej UV emitowanego naturalnie przez słońce i wytworzonego sztucznie w lampach kwarcowych w solariach. Skupiska melanocytów w naszej skórze, to znamiona. Melanocyty, które pod wpływem promieniowania UV uległy przemianie złośliwej tworzą czerniaka. Czerniak należy do najbardziej złośliwych nowotworów skóry.
Najbardziej niebezpieczna jest wielokrotna, nawet krótkotrwała ekspozycja na promieniowanie UV (słońce, solaria), prowadzące do oparzeń skóry, zwłaszcza w młodym wieku. Najbardziej narażone są osoby rasy białej, z jasną skórą, niebieskimi oczyma, o włosach blond lub rudych, zwłaszcza o skórze skłonnej do oparzeń słonecznych. Do czynników ryzyka należy także duża liczba znamion skórnych mogących występować rodzinnie. Szczególny niepokój wzbudza obecność na skórze znamion atypowych (o średnicy większej niż 7 mm) znamion barwnikowych. Należy pamiętać, że czerniaki mogą występować nie tylko na skórze, ale także pod paznokciami, w oku czy na błonach śluzowych jamy ustnej, nosogardzieli, odbytnicy czy narządów płciowych.
W Polsce, w związku z coraz większym nasłonecznieniem i modą na spędzanie krótkich urlopów w ciepłych krajach z których powinno się wracać z głęboką opalenizną (często uzupełnioną w solarium) zachorowalność na czerniaka wzrasta bardzo szybko. Wpływ ekspozycji na słońce ludzi rasy białej najdobitniej ilustruje najwyższa na świecie statystyka zachorowań obserwowana wśród mieszkańców Australii i Nowej Zelandii (biała ludność pochodzenia angielskiego). Jednak na skutek dobrego poziomu edukacji społeczeństwa także odsetek wyleczeń jest bardzo wysoki. Jest to także efekt profilaktyki (kapelusze, ubrania) jak i wyczulenie ludności na nietypowe znamiona skórne.
W naszych polskich warunkach istotna jest znajomość cech makroskopowych znamienia nasuwających możliwość jego zezłośliwienia. Należą tu proste systemy ABCDE oparte na wyglądzie: A – asymetria, B – brzegi nieregularne, C – ciemne, nierówne zabarwienie, D – duży rozmiar oraz E – ewolucja, elewacja (uniesienie ponad naskórek).
Inny system, tzw. Glasgow opiera się na obserwacji zmian: 1 – rozmiarów, 2 – kształtu, 3 – koloru, 4 – stanu zapalnego, 5 – sączenia, krwawienia, 6 – zmian czucia, 7 – powiększenia rozmiarów.
Bardzo pomocne jest oglądanie znamienia w powiększeniu lupowym, czyli dermatoskopia wykonana przez doświadczonego specjalistę.
Należy podkreślić, że czerniak leżący w obrębie skóry dostępnej oglądaniu nie powinien stanowić problemu diagnostycznego. Wcześnie wycięte znamię, w którym dokonuje się przemiana złośliwa stwarza wysoką szansę pełnego, trwałego wyleczenia. W polskich warunkach powodem niezadowalających wyników leczenia w porównaniu do innych krajów UE (tylko co drugi chory uzyskuje wyleczenie), jest brak odpowiedniej edukacji naszego społeczeństwa. Znaczna część ludzi boi się usuwania znamion, aby nie drażnić czerniaka. Zapominają oni, że wycięte znamię w słoiku z formaliną nie może nam już zrobić żadnej krzywdy, gdyż jest martwym preparatem. Wycięcie podejrzanego znamienia nigdy nie szpeci pacjenta bardziej niż obecność guza.
Oglądanie znamienia i zastanawianie się przez wiele miesięcy czy nie jest ono już złośliwe może nas kosztować wiele nerwów. Z drugiej strony, lekceważenie zmiany i przyzwyczajenie się do jej obecności, w przypadku czerniaka może nas kosztować życie. Nie tłumaczmy się też brakiem czasu, nie szukajmy innych wymówek. Specjaliści czekają aby nam pomóc.
Prof. dr hab. n. med. Leszek Kołodziejski
Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Chirurgii Onkologicznej
Zdjęcie: Pixabay.com zrobione przez Oliver Peters
