Źródło: freepik, autor:gpointstudio
Obecnie w naszej populacji obserwuje się wzrost zachorowalności na nowotwory złośliwe. Niestety towarzyszy temu wzrost umieralności mimo coraz bardziej efektywnych metod leczenia. Wniosek z tych obserwacji nasuwa się sam: lepiej w ogóle nie zachorować. Europejski Kodeks Walki z Rakiem (EKWR) wskazuje na proste metody profilaktyki pierwotnej poprzez eliminację czynników ryzyka wynikających z naszego stylu życia oraz profilaktyki wtórnej polegającej na znajomości wczesnych objawów nowotworów i poddaniu się badaniom przesiewowym.
W Polsce należą do nich:
- mammografia - przeprowadzana co 2 lata u kobiet między 50-69 rokiem życia,
- badania cytologiczne - powtarzane co 3 lata u kobiet między 25-59 rokiem życia
- kolonoskopia, wykonana, co najmniej raz w życiu między 50-65 rokiem życia.
Zaleca się także wykonanie badania PSA w surowicy u mężczyzn.
Należy pamiętać, że istotnymi czynnikami wzrostu zachorowań na nowotwory złośliwe są zaawansowany wiek oraz niezdrowy styl życia (nieprawidłowe odżywianie, mała aktywność fizyczna, picie alkoholu i palenie tytoniu oraz nie stosowanie odpowiednich filtrów przeciwsłonecznych). Do ukończenia 60-65 lat ryzyko zachorowania na raka wzrasta 10-krotnie wraz z ukończeniem każdej dekady życia, a po 65 roku, co setna osoba zachoruje na nowotwór w ciągu roku. Wg danych statystycznych z 2016 roku (J. A. Didkowska, COI – Warszawa) nowotwory są przyczyną 1/3 przedwczesnych zgonów mężczyzn przed 65 rokiem życia i 1/3 młodych kobiet (20-44 lat).
Obecnie najczęściej diagnozowanymi nowotworami są rak piersi u kobiet, a u mężczyzn rak gruczołu krokowego. Natomiast najczęstszą przyczyną zgonów zarówno mężczyzn jak i kobiet jest rak płuca, na drugim miejscu u obu płci znajduje się rak jelita grubego. Zgodnie z zaleceniami EKWR poprzez eliminację znanych czynników ryzyka można zapobiec rozwojowi prawie połowie nowotworów. W nowotworach głowy i szyi za istotne czynniki ryzyka uważa się palenie tytoniu oraz picie alkoholu. Ostatnio podkreśla się także rolę zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) - tego samego, który jest odpowiedzialny nie tylko za zachorowanie na raka szyjki macicy, ale także na raka prącia - w rozwoju raka jamy ustnej i gardła. Obecnie najskuteczniejszą metodą ograniczenia zachorowalności na raka szyjki macicy jest szczepienie młodych dziewcząt i chłopców przeciwko HPV (mężczyźni również są nosicielami wirusa i mogą zakazić nim kobiety).
W profilaktyce raka żołądka i jelita grubego znaczenie ma metoda konserwacji produktów spożywczych i rodzaj spożywanych pokarmów. Zalecana jest eliminacja wędzenia czy peklowania mięsa na korzyść chłodzenia, co zmniejszy ryzyko wystąpienia raka żołądka. Natomiast eliminacja tłustego oraz czerwonego mięsa na korzyść wysokoresztkowych warzyw i owoców stanowi element profilaktyki raka jelita grubego.
Typowym nowotworem tytoniozależnym jest rak płuca, który w 80% przypadków związany jest z paleniem tytoniu. Nierozerwalnie z nałogiem palenia związane są: rak krtani, języka, jamy ustnej i wargi dolnej a nawet rak przełyku! Do grupy nowotworów należą również rak nerki i pęcherza moczowego – palenie tytoniu zwiększa o połowę ryzyko zachorowania.
Powszechnie znany jest fakt, że im wcześniej rozpozna się nowotwór i podejmie odpowiednie leczenie, tym większa jest szansa całkowitego wyleczenia. Dlatego tak ważny jest udział w programach edukacyjnych i świadomość najwcześniejszych objawów nowotworu. Należą tu zwłaszcza krwawienia z naturalnych otworów ciała czy zaburzenia pracy narządów. Nie powinno się także lekceważyć nieuzasadnionego spadku masy ciała, stanów podgorączkowych czy osłabienia bez wyraźniej przyczyny. W takich przypadkach wskazana jest zawsze wizyta u lekarza.
Prof. dr hab. n. med. Leszek Kołodziejski
specjalista chirurgii ogólnej, onkologicznej
i torakochirurgii
