Przyczyny zgonów w Polsce na tle innych krajów

Choroby układu krążenia (ChUK) są główną przyczyną umieralności na świecie wśród chorób niezakaźnych.

Już od początku XX wieku w krajach rozwiniętych (w tym również w Polsce) choroba niedokrwienna serca oraz choroby naczyniowo-mózgowe znajdują się na szczycie niechlubnej listy przyczyn zgonów odpowiadając za około 17 mln zgonów rocznie (48% wszystkich zgonów na całym świecie). Związane jest to ze zmniejszeniem liczby zgonów z przyczyn zakaźnych i okołoporodowych, co wynika z poprawy odżywiana, warunków sanitarno-bytowych oraz leczenia chorób zakaźnych. ChUk stały się więc dominującym problemem zdrowotnym i pozostają do dziś najczęstszą przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych.

ChUK w krajach rozwijających się są mniej znaczącą przyczyną zgonów w porównaniu do niedożywienia i chorób zakaźnych, ale te proporcje się zmieniają i obecnie choroba niedokrwienna serca w tych krajach znajduje się już na trzecim miejscu wśród przyczyn zgonów za HIV/AIDS i infekcjami dolnych dróg oddechowych. W pierwszej dziesiątce tego zestawienia znajdują się również choroby naczyniowo-mózgowe, co powoduje, że łącznie na chorobę niedokrwienną serca oraz choroby naczyniowo-mózgowe w mniej rozwiniętych krajach Afryki, Azji i Ameryki Południowej umiera co roku blisko aż 4 mln ludzi, podczas, gdy na HIV/AIDS – 2,7 mln.

Pod koniec XX wieku zaobserwowano spadek umieralności z przyczyn sercowo-naczyniowych w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej o ponad 50%, co prawdopodobnie wiązało się z wprowadzeniem do terapii defibrylatorów i nowych leków. W Polsce ten trend był opóźniony i pojawił się dopiero po 1991r. Szacuje się, że w latach 1991-1999 umieralność z przyczyn sercowo-naczyniowych zmniejszyła się w Polsce o 30%, ale mimo to w 2003r. aż 172,6 tys. osób zmarło z powodu ChUK (47% wszystkich zgonów). Obecnie umieralność przedwczesna z powodu ChUK w Polsce jest nadal 2,5 razy większa niż w krajach Europy Zachodniej, podobnie jak na początku lat 90-tych XX wieku. Długość trwania życia w Polsce kształtuje się obecnie na poziomie, który kraje Unii Europejskiej osiągnęły już 20 lat temu, a szacuje się, że tyle samo – bo kolejne 20 lat – zajmie obniżenie współczynników umieralności w naszym kraju do średniej obserwowanej obecnie w krajach Unii Europejskiej.

Na świecie utrzymują się znaczne różnice regionalne. Szacuje się, że ChUK odpowiadają za około 45% zgonów w krajach wysoko uprzemysłowionych, 55% w krajach powstających rynków gospodarczych (w tym w krajach Europy Środkowej i Wschodniej) oraz 23% w krajach rozwijających się (większość krajów Afryki, Azji, Ameryki Łacińskiej i Oceanii). Znaczenie ChUK jako przyczyny zgonów zmienia się także wraz z wiekiem. Obecnie choroby te dopiero po 70. roku życia są najważniejszą przyczyną zgonów ludności Polski, przy czym sytuacja różni się istotnie w zależności od płci. Wśród mężczyzn ChUK są najczęstszą przyczyną zgonów, poczynając już od wieku >45 lat, natomiast wśród kobiet dopiero po 70. roku życia.

Spośród chorób sercowo-naczyniowych najczęstszymi przyczynami zgonów są choroba niedokrwienna serca i udar mózgu - w krajach Unii Europejskiej w 2012r. przyczyniły się one do 48% zgonów (4,3 mln) - rycina. 1 - 38% zgonów mężczyzn i 54% kobiet. Choroba niedokrwienna serca była przyczyną 137 zgonów na 100 000 mieszkańców w Unii Europejskiej w 2012 r. Państwami członkowskimi Unii Europejskiej o najwyższym standaryzowanym współczynniku umieralności na chorobę niedokrwienną serca były: Litwa, Łotwa, Słowacja, Węgry, Estonia i Republika Czeska. Na drugim końcu skali znajdowały się: Francja, Portugalia, Niderlandy, Hiszpania, Belgia, Luksemburg i Dania.

Drugie miejsce w rankingu najczęstszych przyczyn umieralności zajmują nowotwory, które są przyczyną ponad 20% zgonów - rycina. 1. W 2012 roku rozpoznano 14,1 mln nowych zachorowań na nowotwory złośliwe w skali całego świata. Połowa zachorowań i zgonów na nowotwory przypada na Indie, Chiny i pozostałe kraje środkowej i wschodniej Azji. W krajach Unii Europejskiej najczęściej występującymi postaciami nowotworów są nowotwory złośliwe płuca, przewodu pokarmowego, piersi, trzustki i żołądka. Najwięcej przypadków raka w 2012 roku odnotowano w następujących krajach UE: Węgry, Chorwacja, Słowacja, Dania, Słowenia, Łotwa oraz Polska.

Najbardziej zagrażający życiu Polaków nowotwór złośliwy to rak płuca, a Polska na tle krajów europejskich należy do czołówki pod względem liczby zachorowań. Częstość jego występowania rośnie, i choć umieralność mężczyzn z powodu tego wykazuje trend malejący, to jednak niepokojąco szybko wzrastają współczynniki umieralności wśród kobiet. Biorąc po uwagę fakt, że główną przyczyną powstania nowotworu płuc jest narażenie na dym tytoniowy, tak wysokie miejsce tego schorzenia w klasyfikacji łatwo wytłumaczyć tym, że w Polsce pali obecnie około 30% populacji, czyli niemal 8-9 milionów osób.

Po chorobach układu krążenia i nowotworach choroby układu oddechowego są trzecią najczęstszą przyczyną zgonów w krajach Unii Europejskiej - rycina. 1. Spośród chorób układu oddechowego śmierć powodują najczęściej przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych oraz zapalenia płuc. Najwyższy standaryzowany współczynnik umieralności z powodu chorób układu oddechowego w państwach członkowskich UE odnotowano w Zjednoczonym Królestwie, Portugalii, Irlandii i Danii.

Zapamiętaj!

Choroby sercowo-naczyniowe to zdecydowanie pierwszy zabójca powodujący porównywalną liczbę zgonów, co wszystkie nowotwory złośliwe razem wzięte!

Warto zwrócić uwagę na fakt, że nawet najlepsze leki i procedury medyczne nie są w stanie całkowicie wyeliminować tych zagrożeń, ponieważ w ich rozwoju olbrzymią rolę odgrywa nasz styl życia. Zdrowy styl życia to połowa sukcesu! Dlatego tak ważna jest polityka prozdrowotna, promocja prawidłowego stylu życia oraz profilaktyka. Ograniczyć śmiertelność powinny działania profilaktyczne propagujące zdrowy styl życia, np. nakłaniając ludzi do rzucenia palenia, ograniczenia liczby spożywanego alkoholu, stosowania zdrowszej diety czy bycia bardziej aktywnym fizycznie - rycina. 2. Tylko systematyczne i długofalowe dbanie o zdrowie, które ma swój początek już w okresie dzieciństwa, może przynieść długotrwały oczekiwany efekt. Wielu ludzi podjęło już walkę z własnymi nawykami żywieniowymi i nałogami, uzyskując doskonałe efekty i poprawę stanu zdrowia.

Należy pamiętać, że lepiej zapobiegać niż leczyć!

Piśmiennictwo:

1. Bandosz P, O’Flaherty M, Drygas W, Koziarek J, Wyrzykowski B, Rutkowski M et al. Decline in mortality from coronary heart disease in Poland after socioeconomic transformation: modelling study. BMJ, 2012; 25;344.
2. Powles J, Zato?ski W, Vander Hoorn S, Ezzati M. The contribution of leading diseases and risk factors to excess losses of healthy life in Eastern Europe: burden of disease study. BMC Public Health, 2005; 3;5:116.
3. Zatoński W, Bhala N. Changing trends of diseases in Eastern Europe: Closing the gap. Public Health, 2012; 126:248-52.
4. World Health Organization. World Health Statistics 2007. Geneva: World Health Organization, 2007.
5. Murray C, Lopez AD, Wang H. Mortality estimation for national populations: methods and applications. Seattle, University of Washington Press, 2012.
6. Foreman KJ, Lozano R, Lopez AD, Murray CJL. Modeling causes of death: an integrated approach using CODEm. Population Health Metrics, 2012; 10:1.
7. Wilmoth JR, Mizoguchi N, Oestergaard MZ, Say L, Mathers CD, Zureick‐Brown S et al. A New Method for Deriving Global Estimates of Maternal Mortality. Statistics, Politics, and Policy, 2012, 3(2).
8. Ferlay J, Shin H, Bray F, Foreman D, Mathers CD, Parkin DM. Estimates of worldwide burden of cancer in 2008: Globocan 2008. International Journal of Cancer 2010; 127:2893‐917.
9. World Health Organization 2013. Global status report on road safety 2013: supporting a decade of action. Geneva, World Health Organization, 2013.
10. Chen S, Fricks J, Ferrari MJ. Tracking measles infection through non‐linear state space models. Journal of the Royal Statistical Society Series C, 2011, 61 (1).Mathers CD, Lopez AD, Murray CJL, Ezzati M, Jamison DT. The burden of disease and mortality by condition: data, methods and results for 2001. Global burden of disease and risk factors. New York, Oxford University Press, 2006. p. 45–240.
11. Lozano R, et al. Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet, 2012, 380:2095‐128.
12. Krajowy Rejestr Nowotworów Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Centrum Onkologii – Instytut. www.onkologia.org.pl (2013).
13. Ciałkowska-Rysz A, Dzierżanowski T. Ocena sytuacji w opiece paliatywnej w 2012 roku. Medycyna Paliatywna, 2012; 4: 204–209.