Nowotwory rozwijające się u kobiet w ciąży stanowią poważny problem kliniczny dla matki i płodu. Od połowy ubiegłego stulecia diagnozowane są one coraz częściej, co wiąże się z jednej strony ze zwiększającą się zachorowalnością całej populacji a z drugiej z coraz większą liczbą kobiet podejmujących decyzję o późniejszym macierzyństwie. Obecnie nowotwór złośliwy rozpoznaje się u około 0,1 % ciężarnych. Do najczęstszych nowotworów diagnozowanych w czasie ciąży należą raki szyjki macicy, czerniaki i chłoniaki. Nieco rzadziej wykrywane są raki jajnika, jelita grubego, płuca oraz białaczki. Problemy kliniczne obejmują zarówno diagnostykę jak i leczenie onkologiczne.
Badania obrazowe wiążą się często z zastosowaniem promieniowania jonizującego wykorzystywanego podczas badania rentgenowskiego (RTG) czy tomografii komputerowej (TK), a także z wykorzystywaniem izotopów promieniotwórczych podczas scyntygrafii i pozytonowej tomografii emisyjnej (PET). Dowiedziono, że nawet małe dawki promieniowania mogą uszkadzać płód powodując jego wady rozwojowe czy wywoływać nowotwory złośliwe.
Z drugiej strony leczenie onkologiczne w samym założeniu skierowane jest na niszczenie komórek nowotworowych, z których najbardziej wrażliwe są komórki w fazie podziałów i dobrze utlenowane, jakich nie brakuje w rozwijającym się płodzie. Dotyczy to zwłaszcza radioterapii i chemioterapii. Nowoczesne metody leczenia ukierunkowanego molekularnie i biologicznie nie są bezpieczne również dla ciężarnych. Wydaje się, że obecnie nadal najbezpieczniejszą metodą pozostaje chirurgia. Jednak procedury związane ze znieczuleniem ogólnym, samą operacją i jej możliwymi powikłaniami zwiększają ryzyko zarówno dla ciężarnej jak i płodu.
Onkolodzy są w pełni świadomi, że odkładanie diagnostyki i opóźnianie leczenia kobiety w ciąży do terminu rozwiązania stwarza czas dla rozwoju nieleczonego nowotworu. Zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa dla matki i płodu zawsze wybiera się najmniej obciążające metody obrazowe, do których należy USG i rezonans magnetyczny. Metody związane z promieniowaniem np. tomografia komputerowa, PET-CT czy scyntygrafia nie są rutynowo stosowane. Spośród badań rentgenowskich dopuszczalne są RTG klatki piersiowej i mammografia. W czasie zdjęć kostnych kończyn stosuje się osłony przeciw promieniowaniu.
Operacje laparoskopowe powinny być wykonywane do ok. 24-26 tygodnia ciąży. W pierwszym trymestrze ciąży ryzyko poronienia lub uszkodzenia płodu jest największe, natomiast w 2 i 3 trymestrze operacje mogą już być bezpiecznie przeprowadzane, ale jeśli sytuacja kliniczna na to pozwala, lepiej ją przeprowadzić po porodzie.
Radioterapia, ze względu na jej udowodnione działanie karcinogenne (rakotwórcze) i teratogenne (powodujące wady w rozwoju płodu) powinna być stosowana jedynie w szczególnych sytuacjach klinicznych z zachowaniem najwyższych środków ostrożności: indywidualne osłony i monitorowanie dawki dochodzącej do macicy.
Leczenie systemowe także ma udokumentowaną teratogenność. Jednak odpowiednio dobrana chemioterapia w 2 i 3 trymestrze ciąży jest obecnie dopuszczalna i nie musi wiązać się z większym ryzykiem poronienia czy zaburzeń rozwojowych dziecka. Najwięcej uszkodzeń płodu występuje w okresie embrio- i organogenezy (okresy, w których następuje rozwój zarodkowy i tworzenie zawiązków narządów), co uzasadnia rezygnację z podawania chemioterapii w pierwszym trymestrze ciąży.
Reasumując: ciąża nie stanowi przeciwwskazania do diagnostyki obrazowej i leczenia onkologicznego pod warunkiem stosowania przez doświadczony zespół metod bezpiecznych dla matki i płodu.
Prof. dr hab. n. med. Leszek Kołodziejski
specjalista chirurgii ogólnej, onkologicznej
i torakochirurgii
Zdjęcie, źródło: Freepik
