Jednym z podstawowych elementów będących swoistą ochroną w radzeniu sobie w sytuacjach trudnych jest odporność psychiczna. Termin ten, będący psychologicznym odpowiednikiem odporności somatycznej, pojawił się w odpowiedzi na obserwację osób, które szybko powracały do równowagi psychicznej po sytuacjach trudnych czy traumatycznych. Tym samym odporność odzwierciedla proces i zasoby do radzenia sobie z różnymi sytuacjami stresogennymi oraz sprawne powracanie do zdrowia po doświadczeniu kryzysu. Poziom odporności psychicznej w dzieciństwie okazał się modyfikować ryzyko depresji w dorosłości. Zaobserwowano pozytywny związek pomiędzy odpornością psychiczną a niższym ryzykiem występowania objawów lękowo-depresyjnych u adolescentów.
Biorąc pod uwagę opisane wyniki badań należy przypuszczać, że różnice indywidualne w zakresie powrotu do równowagi po doświadczaniu trudności są pewną tarczą, którą można porównać do sprawności naszego ciała w radzeniu sobie z patogenami (np. wirusami). Choć procesy odpowiadające za to, jak często chorujemy oraz jak szybko powracamy do zdrowia są w dużej mierze poznane, zasoby kształtujące odporność psychiczną są wciąż obiektem zainteresowania badaczy i klinicystów, w szczególności tych zajmujących się dziećmi i młodzieżą. Okres rozwojowy jest bowiem szczególnie sensytywny jeśli chodzi o nabywanie istotnych dla zdrowia psychicznego umiejętności i doświadczeń, a konstrukcja psychiczna młodego człowieka jest ważnym determinantem tego, jak poradzi sobie z kryzysami życiowymi w ciągu dalszego życia.
Aby dowiedzieć się, dlaczego już w okresie dzieciństwa możemy zaobserwować duże zróżnicowanie w odniesieniu do radzenia sobie z kryzysami, eksperci próbują zidentyfikować poszczególne czynniki, które formują odporność psychiczną. Zachowania sprzyjające odporności psychicznej mogą być kształtowane w toku życia jednostki, a wczesne interwencje je wspierające powinny stanowić ważny element profilaktyki i leczenia zaburzeń psychicznych. Obejmują one m.in. stabilne i bezpieczne środowisko rodzinne, wsparcie społeczne i satysfakcjonujące relacje, jak również szereg kompetencji indywidualnych. Współczesne badania jasno wskazują, że to rodzaj relacji z ludźmi jest głównym czynnikiem odpornościowym.
Oprócz pozytywnych cech środowiska istotne jest więc kształtowanie kompetencji służących budowaniu i utrzymywaniu bezpiecznych i satysfakcjonujących relacji z innymi. Należą do nich szeroko pojmowane zdolności adaptacyjne, elastyczność poznawcza, zdolność do przyjmowania perspektywy innych, kompetencje komunikacyjne i emocjonalne czy zdolności samoregulacyjne. Zwiększenie nacisku na wzmacnianie tych kompetencji u dzieci i młodzieży stanowi jeden z podstawowych postulatów w obszarze profilaktyki zaburzeń psychicznych.
Autor: dr Agnieszka Fusińska-Korpik
Grafika: pixabay stworzona przez StockSnap
