Infekcje przenoszone drogą płciową (STIs – sexually transmitted infections), nazywane również chorobami wenerycznymi, należą do najczęstszych chorób zakaźnych i stanowią istotny problem epidemiologiczny na całym świecie, ponieważ zakażeni często nie są tego świadomi i mogą zakażać kolejne osoby. Infekcje najczęściej powodowane są przez bakterie, wirusy, pierwotniaki, ale również przez grzyby czy pasożyty. Diagnozowane są u pacjentów w każdym wieku (także u niemowląt), jednak najbardziej narażone na zakażenie są osoby pomiędzy 15 a 50 rokiem życia, utrzymujące kontakty seksualne z wieloma partnerami bez odpowiedniego zabezpieczenia, nadużywające alkoholu oraz zażywające narkotyki, a także osoby, które przebyły wcześniej tego typu schorzenia.
Jak sama nazwa wskazuje zakażenia te przenoszone są głównie podczas kontaktów seksualnych, ale nie tylko. Do zakażenia może dojść także podczas porodu drogami natury (od nieleczonej matki), karmienia piersią, jak również poprzez zakłucie ostrymi narzędziami z krwią chorej osoby (np. igłami). Gdy nie zostaną zdiagnozowane i nie są leczone, pozornie banalne zakażenia mogą spowodować szereg komplikacji, w tym długoterminowych problemów zdrowotnych takich jak niepłodność, rak czy problemy w zakresie układu sercowo-naczyniowego i nerwowego. Niektóre zakażenia mogą również prowadzić do śmierci chorego.
Najczęściej występującymi chorobami przenoszonymi drogą płciową są m.in.:
• kiła (znana również jako „syfilis”, która rozwija się w wyniku zakażenia bakterią krętek blady, łac. Treponema pallidum),
• rzeżączka („tryp”, spowodowana przez zakażenie Gram-ujemną bakterią: dwoinką rzeżączki łac. Neisseria gonorrhoeae),
• chlamydioza (powoduje ją bakteria Chlamydia trachomatis),
• rzęsistkowica (wywołana przez zarażenie pierwotniakiem – rzęsistkiem pochwowym łac. Trichomonas vaginalis),
• opryszczka narządów płciowych (w wyniku zakażenia wirusem opryszczki HSV łac. Herpes simplex virus),
• wirus brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papillomavirus – HPV),
• ludzki wirus upośledzenia odporności (ang. Human Immunodeficiency Virus- HIV) wywołujący AIDS (z ang. Acquired Immuno Deficiency Syndrome - Zespół nabytego niedoboru odporności).
Większość powyższych chorób i zakażeń objętych jest obowiązkowym nadzorem sanitarno-epidemiologicznym, a także leczeniem - również osób z tzw. „kontaktu”. Szybkie i właściwe rozpoznanie pozwoli wdrożyć skuteczne leczenie oraz uniknąć poważnych konsekwencji zdrowotnych, a także zmniejsza ryzyko zakażenia innych osób.
Najczęstsze objawy
W początkowej fazie zakażenia mogą nie dawać żadnych objawów. Objawy uzależnione są od rodzaju infekcji i mogą przebiegać inaczej u kobiet niż u mężczyzn. Mogą być także zróżnicowane - od objawów miejscowych w okolicy zewnętrznych narządów płciowych, po groźne symptomy neurologiczne.
Typowe objawy chorób przenoszonych droga płciową to:
• dyskomfort, ból, pieczenie przy oddawaniu moczu;
• zmiany skórne w okolicach intymnych, w jamie ustnej i na twarzy (brodawki, krostki, wysypki, nadżerki, owrzodzenia itp.);
• ból podczas stosunku;
• ból w okolicach podbrzusza;
• świąd w okolicach intymnych.
Ponadto u mężczyzn może pojawić się nietypowa wydzielina z cewki moczowej, a także ból moszny i jąder. U kobiet - nietypowa wydzielina z pochwy, krwawienia między miesiączkami lub po stosunku. Wszystkie wymienione dolegliwości wymagają konsultacji z ginekologiem (kobiety), urologiem (mężczyźni) lub dermatologiem-wenerologiem. Osoby, u których występuje podejrzenie wirusowego zapalenia wątroby powinny zostać objęte opieką lekarza chorób zakaźnych. W razie wystąpienia zmian zlokalizowanych na śluzówkach jamy ustnej, pacjent powinien zostać skierowany na konsultację laryngologiczną.
Infekcje przenoszone drogą płciową często przebiegają bezobjawowo, dlatego osoby aktywne seksualnie, z dużą liczbą partnerów lub wykazujące ryzykowne zachowania seksualne (np. współżycie z przypadkowymi osobami) powinny regularnie poddawać się profilaktycznym badaniom w kierunku ich wykrycia. Podstawą do podjęcia leczenia jest zawsze odpowiednia diagnoza. Diagnostyka polega na przeprowadzeniu specjalnych testów na obecność infekcji.
Jakie badania pozwolą wykryć bezobjawową infekcję?
W zależności od rodzaju choroby wenerycznej można stosować różne metody diagnozowania. Podstawowa diagnostyka infekcji przenoszonych drogą płciową opiera się na:
• badaniach immunologicznych z krwi czyli wykryciu przeciwciał, które wytwarza organizm w odpowiedzi na zakażenie (m.in. na kiłę, HIV, opryszczkę),
• ocenie mikrobiologicznej posiewów z pobranych wymazów np. ze zmian skórnych lub dróg rodnych (zakażenia grzybicze i bakteryjne),
• badaniach mikroskopowych - zazwyczaj wiąże się to z pobraniem próbki i jej obserwacją przy pomocy mikroskopu, co pozwala na identyfikację konkretnego patogenu (możliwe jest wykrycie obecności patogenu w moczu, krwi lub wydzielinie z narządów płciowych np. przy zakażeniu chlamydią).
Wykonanie większości badań wymaga wizyty w laboratorium, gdzie materiał pobiera wykwalifikowany personel medyczny, a wynik uzyskuje się po kilku dniach. Ponieważ zdarza się, że badanie wiąże się z dużym poczuciem wstydu lub skrępowaniem badanych przez co rezygnują z wykonania testów, a to z kolei może powodować istotne problemy zdrowotne. Obecnie większość testów zostało przystosowanych do samodzielnego wykonania np. z krwi po nakłuciu palca lub poprzez wykonanie samodzielnego wymazu. Należy pamiętać, że tego typu testy, mimo iż ich czułość jest stosunkowo duża, nie mogą stanowić podstawy do leczenia. Prawidłowość wyników może być obarczona błędem z uwagi na np. nieprawidłowe pobranie próbki (krwi, wymazu) lub jej zanieczyszczenie – z tego powodu wskazane jest wykonanie badania w laboratorium.
Alternatywę stanowią także punkty konsultacyjno-diagnostyczne (PKD), które często oprócz darmowego i anonimowego badania w kierunku HIV organizują również cykliczne akcje szybkiego testowania w kierunku HCV i kiły – a wyniki dostępne są po ok. 15 min (w Małopolsce funkcjonują dwa PKD: w Krakowie i Nowym Sączu). W przypadku dodatniego wyniku można liczyć na pomoc wykwalifikowanego doradcy, który udzieli potrzebnych informacji i skieruje do najbliższej placówki medycznej w celu podjęcia leczenia.
Dodatkowy problem podczas testowania może stanowić tzw. ”okno serologiczne”. Jest to czas od momentu wniknięcia do organizmu patogenu (zakażenie) do momentu wytworzenia przeciwciał przez układ odpornościowy. Wiele testów i badań polega na wykryciu przeciwciał, więc wykonanie badania zbyt wcześnie może skutkować fałszywie negatywnym wynikiem. Dlatego najlepiej jest wykonać badanie w pewnym odstępie czasu od potencjalnego zakażenia. Najlepiej odczekać 6-8 tygodni po potencjalnym kontakcie zakaźnym (okienko serologiczne jest inne dla różnych chorób - od 2 tygodni w przypadku rzeżączki do 3 miesięcy przy zakażeniu wirusem HIV). Uzyskanie pozytywnego wyniku jest wskazaniem do wdrożenia specjalistycznego leczenia, by zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym.
Leczenie infekcji
Istotne jest jednoczesne leczenie wszystkich partnerów seksualnych zarażonej osoby. Leczenie infekcji zależy od jej rodzaju i może obejmować przyjmowanie antybiotyków (w przypadku zakażeń bakteryjnych) lub innych leków (leki przeciwwirusowe przy infekcjach wirusowych). Niektórych schorzeń nie da się w pełni wyleczyć, a farmakoterapia jedynie hamuje rozwój choroby oraz objawy (HIV, HPV, HSV-2). Szybkie wykrycie tych infekcji oraz właściwie dobrane leczenie pozwala zapobiec niebezpiecznym konsekwencjom oraz cieszyć się długim życiem.
Lepiej zapobiegać niż leczyć
Od kilku lat zarówno w Polsce i jak i na świecie obserwuje się stały wzrost zachorowań na choroby weneryczne. Sprzyjają temu m.in. migracja ludności oraz zmiana obyczajów społecznych. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rocznie na świecie rozpoznaje się 357 mln chorób przenoszonych drogą płciową, natomiast skala problemu jest znacznie większa. Choroby przenoszone drogą płciową wywołują wstyd oraz mogą rozwijać się bezobjawowo, co może skutkować tym, że wiele osób nie zgłasza się do lekarza i nie podejmuje diagnostyki oraz leczenia. Szacuje się że ok. 70% zakażonych żyje w nieświadomości! Infekcje przenoszone drogą płciową nadal pozostają tematem tabu, stają się przez to jeszcze większym zagrożeniem dla zdrowia indywidualnego oraz publicznego.
Podstawą w profilaktyce chorób przenoszonych drogą płciową jest przede wszystkim edukacja – rzetelna wiedza i świadomość ryzyka pozwoli na podejmowanie odpowiedzialnych wyborów. Unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych i częstej zmiany partnerów, a także seks z zastosowaniem środków bezpieczeństwa (prezerwatywy) to kolejne czynniki zmniejszające ryzyko zakażenia. Dobrym pomysłem z punktu widzenia profilaktyki zakażeń jest regularne wykonywanie testów przesiewowych oraz szczepień ochronnych (przeciwko HPV oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B), które zmniejszą ryzyko powikłań chorób wywołanych wirusami.
Podsumowując, badania w kierunku infekcji przenoszonych drogą płciową powinien wykonać każdy kto kiedykolwiek miał kontakty seksualne z osobami o nieznanym stanie zdrowia. Badaniami należy objąć również kobiety w ciąży, by zapobiec potencjalnemu zakażeniu dziecka. Szybka i trafna diagnoza, to możliwość niezwłocznego wprowadzenia leczenia, które zapobiega poważnym konsekwencjom. Nawet bezobjawowo przebiegające infekcje są groźne dla zdrowia. Należy szukać pomocy medycznej już przy pierwszych oznakach infekcji. Zalecane jest również stosowanie odpowiednich środków zabezpieczających, w celu zapobiegania rozprzestrzeniania się infekcji.
Źródła:
https://epibaza.pzh.gov.pl
http://wwwold.pzh.gov.pl
https://pacjent.gov.pl
https://stowarzyszeniejedenswiat.org
„Zakażenia przenoszone drogą płciową czyli jak zadbać o zdrowie” Bartosz Szetela, Krajowe Centrum ds. AIDS, Warszawa 2017
„Choroby przenoszone drogą płciową” Krajowe Centrum ds. AIDS i Ewa Firląg-Burkacka, Warszawa 2017
„Zakażenia przenoszone drogą płciową w Polsce. Wybrane aspekty” Krajowe Centrum ds. AIDS, Warszawa 2018