Prewencja osteoporozy

Głównym założeniem leczenia osteoporozy jest podtrzymywanie lub zwiększanie gęstości kości w celu uniknięcia złamania oraz wdrażanie profilaktyki związanej z chorobą. Poza tym terapia ma prowadzić do zmniejszenia ostrych i przewlekłych dolegliwości towarzyszących oraz zwiększenia sprawności funkcjonalnej i poprawy jakości życia. Farmakologia w osteoporozie opiera się o łączoną terapię: wapniem, witaminą D_3, bisfofonianami, kalcytoniną, hormonalną terapię zastępczą, raloksyfenem, ranelinianem strontu oraz parathormonem (1). Osteoporoza jako problem społeczny wiąże się z punktu widzenia społecznego, z często bardzo wysokim obciążeniem ekonomicznym, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych. WHO w ostatnich latach wskazało osteoporozę, obok choroby wieńcowej, nowotworów oraz udarów, jako główną chorobę zależną od trybu życia (2). Nie tylko samo zdiagnozowanie osteoporozy, ale także zagrożenie nią może wywoływać ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu i skłaniać starsze kobiety do podejmowania odpowiednich działań prewencyjnych. Należy zwracać uwagę na utrzymywanie właściwej – wyprostowanej sylwetki w czasie wykonywania wszelkich czynności.

Zaleca się:

• unikanie zginania tułowia, szczególnie pod obciążeniem, ponieważ grozi to niebezpiecznym przeciążeniem przedniej części trzonów kręgów mogących prowadzić do ich złamań kompresyjnych,
• unikanie wykonywania nagłych skrętów, skłonów w bok i obrotów ze względu na duże ryzyko kontuzji,
• unikanie długotrwałego i częstego unoszenia rąk ponad głowę, które powoduje silne przeciążanie odcinka szyjnego kręgosłupa oraz klatki piersiowej,
• unikanie wszelkich gwałtownych zmian ciała i wykonywania gwałtownych ruchów powodujących groźne przeciążenia (3).

Prewencja (zarówno pierwotna, jak i wtórna) osteoporozy jest zależna od etapu życia człowieka, a zaczyna się ona już w życiu płodowym, kiedy kości zaczynają się kształtować i trwa do późnej starości. Podstawowe działania prewencyjne obejmują takie elementy jak: minimalizowanie ryzyka upadków, eliminację złamań, zapewnienie maksymalnie możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej oraz poprawę jakości życia (4).

Ryc. 1. Piramida prewencji złamań w osteoporozie (4)

Od 2002 roku obowiązują zalecenia prewencyjne z zakresu osteoporozy, opracowane przez National Osteoporosis Foundation. Przedstawia je tabela 1. - zalecenia prewencji osteoporozy (5)

U dojrzałych kobiet w okresie do 65 roku życia na tle menopauzalnym dochodzi do nagłego obniżenia poziomu estrogenów, co istotnie wpływa na gęstość mineralną kości. Dla kobiet w tym okresie prewencja osteoporozy polega głównie na zabezpieczeniu odpowiedniej podaży wapnia i witaminy D, a także eliminowaniu zagrożeń związanych z wystąpieniem osteoporozy. Już po 50 roku życia kobiety powinny przyjmować dawkę wapnia w wysokości 1500 mg/d oraz 800 IU/d witaminy D (6).

W prewencji osteoporozy należy także oceniać efekty dotychczasowego leczenia. Jest to istotne z punktu widzenia obecnego poziomu rozwoju diagnostyki i coraz wcześniejszego wdrażania nowoczesnych terapii. Mimo tego obserwuje się narastający problem zmniejszania się liczby pacjentów kontynuujących leczenie. Według różnych źródeł odsetek takich osób wynosi niecałe 25% po okresie 12 miesięcy od rozpoczęcia leczenia. Najwięcej pacjentów przerwa terapię między 6 a 12 miesiącem jej trwania, co można łatwo zaobserwować na powtarzanym co rocznie badaniu densytometrycznym kości. Z tego powodu należy zwiększyć działania w obszarze utrzymania leczenia pacjenta na prawidłowym poziomie, we wszystkich jego sferach – farmakoterapii oraz rehabilitacji. Badanie IFO z 2000 roku, przeprowadzone na terenie 11 krajów, wskazuje winę lekarzy za małe ich zaangażowanie w omawianie procesu leczenia osteoporozy z pacjentkami, co przekłada się na liczbę tych zarzucających terapię (7).

Rehabilitacja oraz aktywność fizyczna odgrywają bardzo ważną rolę zarówno w leczeniu, jak i profilaktyce osteoporozy. Ich stosowanie ma na celu ustabilizowanie stanu pacjenta oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Zwiększona aktywność ruchowa zapobiega zmniejszeniu masy mięśniowej, co w przypadku osteoporozy jest niezmiernie ważne. Pozwala także złagodzić, a nawet wyciszyć objawy depresji (8).

Edukowanie pacjentek ma na celu przede wszystkim wypracowanie zmiany stylu życia opartego na prawidłowych nawykach żywieniowych odpowiednich dla chorych na osteoporozę oraz podejmowaniu regularnej aktywności fizycznej. Poza tym powinna ona pomóc pacjentkom na wprowadzenie w życie zmian w zakresie sposobu poruszania się, tak aby zminimalizować ryzyko upadku czy złamania (8).

Biorąc pod uwagę stanowisko Polskiego Towarzystwa Osteoartrologii i Wielodyscyplinarnego Forum Osteoporotycznego zaleca się stosowanie uproszczonego schematu postępowania w codziennej praktyce diagnostycznej i leczniczej. Obejmuje on zasady sposobu postępowania w określonych celach. Po pierwsze każdy pacjent, który ukończył 60 lat powinien mieć poszerzony wywiad o temat upadków i złamań w ostatnim roku. Kolejną rzeczą jest konieczność informowania chorych na osteoporozę, iż główną przyczyną złamań są właśnie upadki i należy ich bezwzględnie unikać. W przypadku, gdy pacjent nie zgłosił żadnego upadku powinien zostać poinformowany o wszystkich zagrożeniach zdrowotnych, czynnikach zewnętrznych oraz sposobach ich eliminowania. W tym zakresie należy sprawdzić występowanie zaburzeń wzroku, siły mięśniowej, chodu i ilości zażywanych leków. W następnej kolejności poinformować o wykluczeniu domowych czynników ryzyka (oświetlenie, śliskie powierzchnie, zbędne przedmioty).

Edukacja pacjenta powinna także obejmować instruktarz z zakresu osobistych zabezpieczeń („wolne ręce” dla amortyzacji upadku, odpowiednie obuwie i pomoce ortopedyczne). Jeżeli w czasie wywiadu potwierdzi się upadki, należy w najpełniejszy możliwy sposób ustalić ich przyczynę (6).

PIŚMIENNICTWO

1. Rajska – Neuman A: Osteoporoza - definicja, epidemiologia, rozpoznawanie, leczenie i profilaktyka. Farmacja Współczesna 2008 nr 1, s. 47 – 53.
2. Miturski A., Zybińska S., Wardach K., Ochal A., Karska A., Nogalski A.: Analiza występowania złamań u osób w wieku powyżej 65 roku życia. Ostry Dyżur 2011 nr (4) 2, s. 55 – 63
3. Guła Z., Korkosz M.: Osteoporoza w wieku podeszłym – patogeneza, ocena ryzyka złamań i skuteczność przeciwzłamaniowa leków. Gerontologia Polska 2010 nr (18) 3, s. 107 – 113.
4. Borba – Pinheiro C., Gurgel de Alencar Carvalho M., Lima de Silva N., Drigo A., Pereira Bezerra J., Dantas E.: Bone density, balance and quality of life of postmenopausal women taking alendronate participating in different physical activity programs. Therapeutic Advances in Musculoskeletal Disease 2010 nr 2(4), 175 – 185.
5. Pluskiewicz W. (red.): Osteoporoza – praktyczne zasady opieki lekarskiej nad chorym z osteoporozą. Medical Tribune, Warszawa 2010.
6. Czerwiński E., Borowy P.: Wytyczne dotyczące profilaktyki osteoporozy ze szczególnym uwzględnieniem zapobiegania upadkom. Wielodyscyplinarne Forum Osteoporotyczne. Terapia 2006.
7. Goodgwin V., Abbott R., Whear R., Bethel A., Ukoumunne O., Thompson – Coon J., Stein K.: Multiple component interventions for preventing falls and fall – related injuries among older people: systematic review and meta – analysis. 
8. Legwant Z., Gabańska A., Kaczmarzyk R., Janiszewski M.: Osteoporoza – profilaktyka i rehabilitacja. Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej 2004 nr 2, 137 – 143

Zdjęcie: żródło freepik, autor - rawpixel.com