Znaczenie diagnostyki funkcjonalnej w profilaktyce i leczeniu osteoporozy

Testy sprawności kierowane do osób starszych mają za zadanie umożliwić ocenę stanu funkcji ruchowych osób badanych oraz określenie parametrów jakości życia na danym etapie. Stosowane narzędzia badawcze obejmują takie elementy jak: równowaga i koordynacja ruchowa, zręczność, szybkość i czas reakcji, wykonywane w czasie podstawowych czynności dnia codziennego. W tym celu wykorzystuje się skalę Katza (ADL), skalę Lawtona (IADL), skalę Barthel’a czy Test Tinetti POMA (G&B). Przytoczone testy określają przede wszystkim stopień sprawności na podstawie obserwacji wykonywania przez osoby badane określonych czynności decydujących o ich poziomie samodzielnego funkcjonowania (1).

Ocena ryzyka złamań u osób z osteoporozą stanowi jeden z kluczowych elementów diagnostyki. Ponieważ główną przyczyną złamań są upadki, niezbędne jest szybkie i skuteczne określenie ryzyka ich wystąpienia. Test TUG wskazywany jest najczęściej jako narzędzie o największej przydatności klinicznej, ze wszystkich dostępnych narzędzi (2).

Ryc. 1. Wykonanie testu TUG (2)

Badania wykonane przez zespół naukowy pod kierownictwem Strugały na temat oceny ryzyka złamań osteoporotycznych w populacji kobiet powyżej 50 roku życia, przy użyciu FRAX, okazało się bardzo trafne w określaniu ryzyka występowania złamań osteoporotycznych w danej populacji kobiet z grupy ryzyka. W badaniu uczestniczyło ponad 1000 kobiet w wieku od 50 do 89 lat. Wyniki wykazały, że aż 51,4% wszystkich złamań osteoporotycznych występowało u kobiet powyżej 80. roku życia. Ponadto zaobserwowano korelację pomiędzy wartością wskaźnika masy ciała (BMI), a częstością występowania złamań. Kobiety ze wskaźnikiem BMI od 16 do 20 częściej doznają złamań (47,9%),  natomiast w grupie kobiet z BMI powyżej 20 było to 30% (3).

Inne badania wskazują testy pomiaru prędkości chodu oraz test stania na jednej nodze jako bardzo dobre prognostyki ryzyka upadku i złamania wśród chorujących na osteoporozę. Podkreślają ich wysoką przydatność diagnostyczną ze względu na wysoką korelację z wynikiem FRAX^®. (4)

Badania na temat efektywności programów prewencyjnych oparte na zdrowym stylu życia u osób z osteoporozą wskazują, że edukacja prozdrowotna i podejmowanie aktywności fizycznej stanowią klucz do skutecznej prewencji osteoporozy. W badaniu wzięło udział 120 pacjentek podzielonych na dwie grupy po 60 osób w każdej. W grupie interwencyjnej kobiety przez sześć miesięcy były edukowane na temat przyjmowania postaw prozdrowotnych specyficznych przy osteoporozie oraz podejmowania regularnych, wybranych przez siebie aktywności fizycznych. Okazało się, że w porównaniu z grupą kontrolą, w grupie badanej gęstość kości nie uległa obniżeniu, a w niektórych przypadkach nawet znacząca się poprawiła. (5)

Dostępna literatura na temat upadków i ich prewencji wśród osób starszych oraz zagadnień z tym związanych, wskazują, że na zmniejszenie ryzyka upadku większy wpływ mają koncepcje wieloczynnikowego oddziaływania na osoby starsze, a niżeli pojedyncze. Takie multioddziaływania nastawione są nie tylko na działania promujące aktywny tryb życia oraz odpowiednią dietę, ale także określają zapotrzebowanie na specjalistyczny sprzęt zabezpieczający przed złamaniami, jak na przykład ochraniacze na biodra. Wpływ oddziaływania wieloczynnikowego jest lepszy pod względem efektywności, niż wpływanie na pojedyncze czynniki ryzyka, w zmniejszaniu liczby upadków. Z tego powodu wskazuje się na preferowanie podejmowania działań wieloczynnikowych w procesie leczenia i profilaktyki przeciwupadkowej wśród chorych na osteoporozę. (6)

Kanadyjskie badania wskazują, że programy prewencyjne oparte o promocję zdrowia z zakresu suplementacji wapniem i witaminą D₃ w połączeniu z aktywnością fizyczną, przynoszą dobre rezultaty w zmniejszaniu liczby złamań u osób z osteoporozą, szczególnie u kobiet w wieku 50 – 64 lata. Schemat kanadyjskiego leczenia farmakologicznego wskazuje za moment jego rozpoczęcia stwierdzenie u chorych kobiet co najmniej 20% całkowitego 10-letniego ryzyka złamania. Najbardziej efektywną, pod względem kosztów i możliwości przeprowadzenia, opcją redukcji liczby całkowitych złamań osteoporotycznych jest uniwersalny program przesiewowy dla osteoporozy obejmujący ocenę BMD uzupełniony o określenie 10-letniego ryzyka złamania osteoporotycznego za pomocą narzędzia CAROC (Canadian Association of Radiologist and Osteoporosis Canada). Na tej podstawie do leczenia farmakologicznego kierowane są kobiety z wysokim ryzykiem rozwoju osteoporozy. Uzupełnienie terapii stanowi obowiązkowa aktywność fizyczna oraz suplementacja wapniem oraz witaminą D₃ (zalecana także kobietom z niskim ryzykiem zachorowania). (7)

W ostatnim czasie wskazuje się dużą przydatność diagnostyczną dla metody akcelerometrycznego pomiaru ruchu ciała. Stał się on cennym narzędziem dla obiektywnej oceny aktywności fizycznej. Ponieważ kość adaptuje się do obciążeń mechanicznych, metoda ta daje szczególną szansę do oceny intensywności ćwiczeń – związanych także z ryzykiem udaru. Dzięki znajomości dawki intensywności obciążenia kości można dokładnie zmierzyć intensywność zalecanego treningu. Zmiany w proksymalnym ułożeniu kości udowej zależne od progu pomiaru wyjściowego, wskazują na znaczący wpływ przyspieszenia 4 g na wytrzymałość lub bocznego przyspieszenia 100 g/s, na osteopenię. Liczba takich stymulacji ma na celu osiągnięcie 60 g/s na dzień w celu wzmacniania kości u chorych na osteoporozę (8).

Z kolei koreańskie badania wskazują, jak dużą rolę w procesie leczenia odgrywa edukacja pacjenta na temat czynników ryzyka osteoporozy. Okazało się, że kobiety które rzadziej palą papierosy mają zdecydowanie wyższy poziom witaminy D₃ niż kobiety palące nałogowo.  Kobiety ze zdiagnozowaną osteoporozą bardzo często ignorują rekomendacje lekarskie z zakresu podejmowania aktywnego trybu życia i przyjmowania postaw prozdrowotnych. Dlatego niezbędnym działaniem jest kontrolowanie leczenia na każdym jego etapie, przez cały zespół terapeutyczny. (9)

Badania prowadzone przez Ciesielczuka na temat oceny poziomu świadomości zagrożenia osteoporozą oraz wpływu stylu życia i diety na jej zapadalność u osób powyżej 50 roku życia dowodzą, że wciąż osoby starsze nie mają wystarczającej wiedzy na badany temat. Spośród wszystkich ankietowanych osób 60,7% miało osteoporozę, z czego 69,2% to były kobiety. Jedynie 9,3% badanych spożywało odpowiednią ilość wapnia i produktów mlecznych, jak jest zalecana w osteoporozie i jej profilaktyce. Wśród ankietowanych 77,3% zdeklarowało podejmowanie jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Niepokojący jest fakt, iż 38% respondentów doznało złamania w czasie ostatniego roku przed badaniem, z czego 46% osteoporotycznego, a 25% przy zdrowym kośćcu. Autorzy wskazują na potrzebę systematycznego edukowania osób starszych w zakresie zagrożeń osteoporozą, co mogłoby znacznie zmniejszyć liczbę złamań, szczególnie tych osteoporotycznych. (10)

Biorąc pod uwagę epidemiologię osteoporozy w krajach wysokorozwiniętych, należy większy nacisk kłaść na leczenie kobiet z osteopenii, gdyż są one potencjalnie zagrożone chorobą i występuje u nich większe ryzyko złamania osteoporotycznego. Większość czynników wpływających na ryzyko złamania i zachorowania na osteoporozę jest modyfikowalna, dlatego leczenie powinno być ukierunkowane na ich eliminację na drodze farmakoterapii, diety, podejmowania odpowiedniego zdrowego stylu życia. Edukacja pacjentek chorych na osteoporozę znacznie poprawia jakość ich życia, a w przypadku kobiet w wieku przedmenopauzalnym podnoszenie świadomości kobiet w zakresie czynników ryzyka zachorowania zwiększa podejmowanie programów prozdrowotnych, przeciwdziałających osteoporozie. (11)

PIŚMIENNICTWO

1. Różalska-Kirschke A., Kocur P., Wilk M., Dylewicz P.: Test Fullerton jako miernik sprawności fizycznej osób starszych. Rehabilitacja Medyczna 2006 nr (2) 10, 15 – 19.
2. Morris R., Harwood R., Baker R., Sahota O., Armstrong S., Masud T.: A comparison of different balance tests in the prediction of falls in older women with vertebral fractures:a cohort study. Age and Ageing 2007 nr 36, 78 – 83.
3. Strugała C., Sobala W., Szubert Z., Hanke W.: Ocena ryzyka złamań osteoporotycznych w populacji kobiet w wieku powyżej 50 lat – analiza wskaźników FRAX^®BMI i FRAX^® Medycyna Pracy 2013 nr (3) 64, s. 327 – 333.
4. Lundin H., Sääf M., Strender L.E., Nyren S., Johansson S.E., Salminen H.: Gait speed and one-leg standing time each add to the predictive ability of FRAX. Osteoporosis International Journal 2017 nr 28, s. 179 – 187.
5. Jeihooni A., Hidarnia A., Kaveh M., Hajizadeh E.: The Effect of Prevention Program Based On Health Belief Model on Osteoporosis. Journal of Research in Health Sciences 2015 nr 15 (1), s. 47 – 56.
6. Goodgwin V., Abbott R., Whear R., Bethel A., Ukoumunne O., Thompson – Coon J., Stein K.: Multiple component interventions for preventing falls and fall – related injuries among older people: systematic review and meta – analysis. http://www.biomedcentral.com/imedia/1492822959120574/supp1,docx
7. Nshimyumukiza L.,Durand A.,Gagnon M., Douville X., Morin S., Lindsay C., Duplantie J., Gagné, Giguére Y., Dodin S., Rousseau F., Reinharz D.: An Economic Evaluation: Simulation of the Cost – Effectiveness and Cost – Utility of Universal Prevention Strategies Against Osteoporosis – Related Fractures. Journal of Bone and Mineral Research 2013 nr (28) 2, s. 383 – 394.
8. Jämsä T., Ahola R., Korpelainen R.: Measurement of osteogenic exercise – how to interpret accelerometric data? Frontiers in Physiology 2011 nr 2, s. 1 – 4.
9. Shin H., Kang H., Lee K., Park S.: Association between the awareness of osteoporosis and the quality of care for bone health among Korean women with osteoporosis. Musculoskeletal Disorders 2014 nr 15, s. 334 – 340.
10. Ciesielczuk N., Glibowski P., Szczepanik J.: Awareness of factors affecting osteoporosis obtained from a survey on retired polish subjects. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny 2014 nr 65 (2), s. 147 – 153.
11. Czerwiński E., Białoszewski D., Borowy P., Kumorek A., Białoszewska A.: Epidemiologia, znaczenie kliniczne oraz koszty i profilaktyka upadków u osób starszych. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2008 nr 5, s. 419 – 440.

Zdjęcie: żródło freepik