Aktywność ruchowa stanowi jeden z najważniejszych elementów zarówno profilaktyki (pierwotnej), jak i prewencji (profilaktyki wtórnej) wśród osób w trzeciej dekadzie życia (Różalska-Kirschke et all. 2006). Prowadzenie w tej grupie społecznej programu kształtowania sprawności fizycznej oraz funkcjonalnej ma na celu indywidualną ale i społeczną edukację oraz wspieranie racjonalnej aktywności fizycznej. Istotnym elementem decydującym o poprawności kształtowania postaw prozdrowotnych oraz programowaniem treningu osobom starszym jest odpowiednia diagnostyka poziomu sprawności fizycznej czy funkcjonalnej (Ambroży, Ambroży 2014).
Aktywność ruchowa stanowi ważny element w procesie resorpcji przez osteoklasty określonej ilości tkanki kostnej, a także w równoległym tworzeniu nowej tkanki kostnej przez osteoblasty. Ćwiczenia ruchowe w procesach tych związane są z wystąpieniem mechanizmu oddziaływania grawitacji oraz ze stymulacją mięśni otaczających układ kostny. Pogląd ten popierany jest licznymi eksperymentami, w których obserwowano jedynie lokalne oddziaływanie obciążania, czyli zmiany zachodziły jedynie w miejscu bezpośrednio aktywizowanym (Bailey’s 2001). Jednak mimo wszystko nie ma wystarczających dowodów z zakresu EBM potwierdzających fakt znaczącego zwiększenia się gęstości kości w krytycznym odcinku szyjki głowy kości udowej jedynie na podstawie programu ćwiczeń fizycznych. Nie zmniejsza się tym samym liczba złamań w tym miejscu (Osiński 2013).
Niejednoznaczność badań na temat wpływu aktywności fizycznej na BMD może być związana z zewnętrznymi czynnikami mającymi wpływ jednocześnie na oba badane zjawiska, między innymi komponenty ciała jak: masa ciała czy jego indywidualny skład. (Camhi, Katzmarzyk 2012).
Dotychczasowe badania nad wpływem skuteczności aktywności fizycznej w leczeniu osteoporozy wskazują, że na potrzeby stymulacji kości efektywność treningu zależy w głównej mierze od intensywności ćwiczeń, a nie ich częstości i czasu trwania (Morgenthal 2001). Niska i umiarkowana intensywność ćwiczeń, co prawda zwiększa siłę mięśniową, jednak nie jest wystarczająca dla zwiększenia gęstości mineralnej kości. By ją zwiększyć w obrębie szyjki kości udowej wskazana jest aktywność fizyczna angażująca te konkretne partie ciała, taka jak przykładowo: jogging, marsz, Nordic Walking, wchodzenie po schodach (Ambroży, Ambroży 2014).
Biorąc pod uwagę teorię piezoelektryczną, nacisk na tkankę kostną powoduje powstanie różnicy potencjałów elektrycznych działając stymulująco na proces osteogenezy. Siła grawitacji jest najlepszym sposobem, pod względem fizjologii, na obciążanie osiowe szkieletu. Jednak osteogeneza jest silniej stymulowana w pozycji poziomej ponieważ beleczki poziome szybciej ulegają procesowi resorpcji i przerywaniu ciągłości. Dodatkowo regularne obciążanie kości indukuje w nich produkcję DNA kolagenu fosfatazy zasadowej (Legwant et all. 2004).
Konstruowanie treningu nastawionego na zwiększanie mineralnej gęstości kości wymaga współpracy między fizjoterapeutą i lekarzem prowadzącym. Początkowe ćwiczenia powinny charakteryzować się możliwie najniższym oporem i zwiększać się w ciągu tygodni trwania programu treningowego. W ćwiczeniach oporowych zaleca się by liczba ich serii stanowiła od 1 do 3, a liczba powtórzeń pojedynczego ćwiczenia od 8 do 12, zależnie od indywidualnych możliwości osoby ćwiczącej. Przy zaawansowanej osteoporozie w systemie ćwiczeń oporowych zaleca się stosowanie specjalnie odciążających taśm oporowych. Zaleca się minimalny wysiłek przy unikaniu kontuzji. Stosowany program treningowy powinien mieć natężenie od dwóch do trzech dni tygodniowo. Należy unikać ćwiczeń powodujących lub zwiększających ból. Ćwicząc kręgosłup trzeba pamiętać o ryzyku kompresyjnego złamania kręgu i z tego powodu ograniczyć intensywność ćwiczeń zgięcia i wyprostu pleców, czy nawet jazdy na rowerze. Aby uniknąć znudzenia wykonywania tych samych ćwiczeń, zaleca się programowanie treningu w formie treningu obwodowego. Taka forma usprawniana powoduje angażowanie tych samych grup mięśniowych tylko na krótki czas, po czym przechodzi się do kolejnego ćwiczenia. Jest to trening oparty o wysiłek interwałowy, który u osób z osteoporozą powoduje również podnoszenie ogólnej kondycji fizycznej. Układając indywidualny program ćwiczeń dla osób z osteoporozą trzeba przede wszystkim na samym początku ustalić u danej osoby wyraźne oznaki osteoporozy np. w postaci zwiększonej kifozy piersiowej, ogólnych zaburzeń posturalnych, skutków ostatnich złamań. Po ustaleniu wyjściowego poziomu sprawności fizycznej należy skupić się na rozwijaniu możliwego do osiągnięcia poziomu siły mięśniowej oraz gibkości i koordynacji. Na każdym etapie prowadzenia programu ćwiczeń dla chorych z osteoporozą należy pozostawać w kontakcie z lekarzem prowadzącym i na bieżąco monitorować postęp choroby. Unika się ćwiczeń o gwałtownych przyspieszeniach czy dużych obciążeniach. Przeciwskazane są wszelkie formy skoków, nagłych zmian pozycji ciała, skłonów bocznych oraz obrotów. W przypadku dużego ryzyka upadku lub złamania można dodatkowo zastosować pomoce oparcia w formie drabinek gimnastycznych, poręczy, krzeseł. Program ćwiczeń wymaga zawsze zmian i modyfikacji, gdy u osoby ćwiczącej pojawiają się dolegliwości bólowe, pogarsza się stan zdrowia (Osiński 2013).
Ćwiczenia mające na celu wzmocnienie struktury kośćca musi obejmować takie elementy jak:
- wysiłek aerobowy obejmujący ćwiczenia wzmacniające i zwiększające wydolność krążeniowo – oddechową,
- wysiłek anaerobowy obejmujący ćwiczenia oporowe zwiększające siłę mięśniową,
- ćwiczenia nastawione na poprawę zdolności równowagi i koordynacji,
- trening postawy (Legwant et all. 2004).
Piśmiennictwo
- Ambroży T., Ambroży D.: Charakterystyka wybranych form fitness dla osób po pięćdziesiątym roku życia. [w]: D. Mucha, W. Mikul′a′kova: Aktywność ruchowa w okresie starzenia jako element profilaktyki zdrowotnej. PPWSZ Nowy Targ, 2014.
- Bailey S.: Physical Activity and Aging. Meyer and Meyer Sport (UK) 2001, s. 75 – 87.
- Camhi S.M., Katzmarzyk P.T.: Total and Femoral Neck Bone Mineral Density and Physical Activity in a Sample of Men and Women. Applied Physiology, Nutrition Metabolism 2012 nr 37 (5), s. 947 – 954.
- Legwant Z., Gabańska A., Kaczmarzyk R., Janiszewski M.: Osteoporoza – profilaktyka i rehabilitacja. Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej 2004 nr 2,s. 137 – 143.
- Morgenthal A.P: The age-related challengesof posture and balance. [w]: red. J.D. Bougie, A.P. Morgenthal: The aging body: Conservative management of common neuromusculoskeletal conditions. McGraw - Hill, New York 2000.
- Osiński W.: Geriokinezjologia. Nauka i praktyka aktywności fizycznej w wieku starszym. PZWL, Warszawa 2013.
- Różalska-Kirschke A., Kocur P., Wilk M., Dylewicz P.: Test Fullerton jako miernik sprawności fizycznej osób starszych. Rehabilitacja Medyczna 2006 nr (2) 10, s. 15 – 19.
Autor: Anna Szczygielska – Babiuch, Szpital Specjalistyczny im. J. Dietla w Krakowie, Ośrodek Rehabilitacji Dziennej
Zdjęcie źródło: freepik, autor: freepik Follow