Osteoporoza to choroba szkieletu, charakteryzująca się upośledzoną wytrzymałością kości, co prowadzi do zwiększonego ryzyka wystąpienia złamań. Wytrzymałość kości jest uwarunkowana gęstością mineralną kości (BMD) i jakością tkanki kostnej [1,2]. Niska gęstość mineralna kości jest istotnym, lecz nie jedynym czynnikiem ryzyka złamań. Z jednej strony istnieje liniowa zależność pomiędzy spadkiem BMD i wzrostem ryzyka złamania, a z drugiej około 55% złamań osteoporotycznych występuje u osób, które nie spełniają kryteriów densytometrycznych rozpoznania osteoporozy wg WHO. Czyli wynik badania densytometrycznego kości w granicach normy lub osteopenii nie wyklucza ryzyka wystąpienia złamania osteoporotycznego [3]. Z tego powodu poszukiwano innych poza BMD czynników ryzyka, które należy uwzględnić przy prognozowaniu złamania. W 2008r grupa ekspertów WHO pod przewodnictwem Prof. J.A. Kanisa opublikowała raport dotyczący osteoporozy, w którym wyróżniono najistotniejsze czynniki ryzyka złamań osteoporotycznych. Do czynników tych należą: niski wskaźnik masy ciała (BMI), przebyte złamania niskoenergetyczne u badanej osoby, złamanie bliższego końca kości udowej (bbku) u rodziców, palenie papierosów, przyjmowanie glikokortykosteroidów, nadużywanie alkoholu, reumatoidalne zapalenia stawów, osteoporozy wtórne. Na podstawie powyższych danych opracowany został kalkulator FRAX ® (WHO Fracture Risk Assessment Tool), który integrując informacje o czynnikach ryzyka i dane epidemiologiczne pozwala obliczyć bezwzględne dziesięcioletnie ryzyko wystąpienia głównego złamania osteoporotycznego (major osteoporotic fracture) do grupy których zalicza się złamanie bkk udowej, kości promieniowej, kości ramiennej i kręgosłupa jak też ryzyko wystąpienia złamania bliższego końca kości udowej. Za pomocą kalkulatora FRAX® możemy obliczyć ryzyko złamania zarówno znając wynik BMD szyjki kości udowej, jak też jedynie na podstawie zebranego wywiadu i BMI pacjenta [4,5].
Kalkulator FRAX® dostępny jest w formie on-line na stronie https://frax.shef.ac.uk/FRAX/index.aspx
Dostępna jest wersja kalkulatora FRAX dla populacji Polski uwzględniająca regionalne dane epidemiologiczne. Dla populacji Polski 10-letnie ryzyko złamania głównego jest wysokie, gdy wartość FRAX wynosi ≥10%, małe <5%, a średnie od 5% do <10%. Dla oceny 10 -letniego ryzyka złamania samego bliższego końca kości udowej wartość FRAX powyżej 3% oznacza wysokie ryzyko.
Nowością jest ustalenie dla populacji polskiej bardzo wysokiego ryzyka definiowanego jako wartość FRAX > 15% dla złamań głównych i > 4,5% dla bliższego końca kości udowej [6].
Kalkulator FRAX® przeznaczony jest dla osób od 40 do 90 roku życia. Nie uwzględnia on BMD kręgosłupa, liczby przebytych złamań (niedoszacowane ryzyko w przypadku kilku przebytych złamań), dawki stosowanego steroidu (niedoszacowane ryzyko przy dawce prednizonu > 7.5 mg /dobę), liczby wypalanych papierosów i czasu trwania nałogu, ryzyka wystąpienia upadku. Mimo tych ograniczeń kalkulator FRAX® jest bardzo ważnym narzędziem w kategoryzacji ryzyka wystąpienia złamania od którego z kolei zależą progi interwencyjne w osteoporozie.
W 2023 r pojawiła się rozszerzona wersja kalkulatora FRAX® czyli FRAX Plus® . Kalkulator FRAX Plus®. oprócz dotychczasowych czynników ryzyka złamań zawartych we FRAX®, uwzględnia także kryterium czasu wystąpienia złamania niskoenergetycznego („świeże złamanie”), dawkę przyjmowanych glikokortykosteroidów, czas trwania cukrzycy typu 2, BMD kręgosłupa lędźwiowego, liczbę upadków w minionym roku, długość szyjki kości udowej oraz wskaźnik kości beleczkowej (TBS) [7]. Obecnie wersja FRAX Plus® jest odpłatna, a wg zaleceń polskich dotyczących diagnozowania i leczenia osteoporozy nie jest jeszcze zalecana do powszechnego stosowania w populacji polskiej [6].
Piśmiennictwo
- Osteoporosis Prevention, Diagnosis, and Therapy NIH Consensus Development Panel on Osteoporosis Prevention, Diagnosis and Therapy. JAMA 2001;856:785-794.
- Głuszko P. , Tłustochowicz W., Korkosz M. Osteoporoza. W: Gajewski P. (red) Interna Szczeklika 2020. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna. Kraków 2020: 2144-2150
- Siris ES, Chen YT, Abbott TA et al.: Bone mineral density thresholds for pharmacological intervention to prevent fractures. Arch Intern Med. 2004 May 24;164(10):1108-12.
- Kanis JA, JohnellO, Oden A, et al. FRAX and the Assessment of Fracture Probability in Men and Women from the UK. Osteoporosis International 2008; 19:385-397.
- McCloskey E, Kanis JA, FRAX® updates 2012. Curr Opin Rheumatol. 2012;24-554-560.
- Głuszko P., Sewerynek E., Misiorowski W. i wsp.: Guidelines for the diagnosis and management of osteoporosis in Poland. Update 2022. Endokrynol. Pol., 2023; 74: 5-15
- Vandenput L, Johansson H, McCloskey EV, et al. Update of the fracture risk prediction tool FRAX: a systematic review of potential cohorts and analysis plan. Osteoporos Int. 2022; 33(10): 2103–2136, doi: 1007/s00198-022-06435-6, indexed in Pubmed: 35639106
Autor: Jolanta Osieleniec
Klinika Reumatologii i Immunologii , Szpital Specjalistyczny im. J. Dietla w Krakowie
Zdjęcie, źródło: freepik