Choroby układu krążenia mimo intensywnego rozwoju medycyny nadal są główną przyczyną zgonów w Polsce i na całym świecie. Ogromny wpływ w kontekście zarówno prewencji jak i leczenia chorób układu krążenia ma odpowiednia dieta. Świadomy wybór lub wykluczenie niektórych produktów spożywczych wspomaga pracę układu sercowo-naczyniowego i działa korzystnie na zdrowie.

Ryby

Od wielu lat ryby są znane jako część prawidłowo zbilansowanej diety. Szczególnym potencjałem kardioprotekcyjnym charakteryzują się tłuste ryby morskie. Są bardzo dobrym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, których korzystne działanie zostało potwierdzone w licznych badaniach i pracach naukowych. Ich prozdrowotny wpływ związany jest przede wszystkim z działaniem przeciwzakrzepowym wynikającym z przedłużenia czasu krwawienia poprzez zmniejszanie podatności płytek krwi do zlepiania się, redukowaniem stężenia triacylogliceroli w osoczu krwi, poprzez hamowanie ich resyntezy w ścianie jelit i wątrobie, działaniem przeciwmiażdżycowym wynikającym z redukcji poziomu cholesterolu w osoczu, a także z działaniem przeciwzapalnym. Biorąc pod uwagę powyższe korzyści zdrowotne, Polskie Towarzystwo Dietetyki oraz Polskie Towarzystwo Kardiologiczne rekomendują spożycie dwóch porcji ryb tygodniowo, w ilości 140g porcja, z czego przynajmniej jedną porcję powinna stanowić ryba tłusta (makrela, łosoś, sardynki, tuńczyk, śledzie). Ze względu na ewentualne zanieczyszczenia, jakie mogą znaleźć się w rybach, Food Standard Agency, jako bezpieczne dla osób dorosłych rekomenduje spożycie maksymalnie 4 porcji tłustych ryb tygodniowo.

Warzywa i owoce

Warzywa i owoce są ważnym elementem prawidłowo skomponowanej diety dla osób z chorobami serca. Są źródłem wielu mikro i makro składników, w tym błonnika pokarmowego, ponadto mają duży potencjał antyoksydacyjny, który zawdzięczają substancjom bioaktywnym m.in. antocyjanom. Jednym z zadań, jakie pełnią te związki w organizmie człowieka jest obniżenie poziomu cholesterolu LDL i trójglicerydów, zwiększenie elastyczności naczyń krwionośnych, a co za tym idzie, zmniejszenie ryzyka nadciśnienia, choroby wieńcowej i zawałów serca. Wspomniany błonnik wiąże kwasy żółciowe w jelicie cienkim, zwiększając ich wydalanie, a jednocześnie zmniejsza wchłanianie cholesterolu z pożywienia. Dodatkowo, warzywa i owoce są źródłem potasu, który bierze udział w regulacji ciśnienia krwi (działa hipotensyjnie). Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia powinniśmy jeść minimum 400g owoców i warzyw dziennie w co najmniej 5 porcjach. Warzyw więcej niż owoców - w proporcji mniej więcej ¾ do ¼. Warto dodać, że różnorodne warzywa i owoce najlepiej spożywać w postaci surowej lub jak najmniej przetworzonej, gdyż mają one wtedy większą wartość odżywczą.

Orzechy

Orzechy są źródłem białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych, żelaza, magnezu, fosforu, cynku, witamin z grupy B, fitosteroli, związków fenolowych oraz steroli. Te ostatnie wykazują działanie zmniejszające wchłanianie cholesterolu w jelitach. Spożycie zaledwie 4 porcji orzechów tygodniowo (1 porcja to 30g) zmniejsza ryzyko choroby niedokrwiennej serca o 37% w porównaniu z osobami, które sięgają po nie sporadycznie. Spośród wielu gatunków orzechów należy wyróżnić orzechy włoskie, ponieważ wykazują najwyższą zawartość kwasów omega-3. Są również źródłem l- argininy, aminokwasu zwiększającego produkcje tlenku azotu i przyczyniającego się do rozszerzania naczyń krwionośnych oraz poprawy ich elastyczności. Regularna konsumpcja orzechów nie solonych i nie poddawanych obróbce termicznej, może odgrywać kluczowa rolę w terapii chorób układu sercowo-naczyniowego, co zostało potwierdzone w licznych badaniach naukowych.

Soja

Soja należy do roślin bobowatych i charakteryzuje się wysoką wartością odżywczą. Stanowi cenne źródło białka (40% suchej masy) i tłuszczu (ok. 20% suchej masy) w formie kwasów tłuszczowych nienasyconych oraz posiada bogactwo różnych witamin, składników mineralnych, izoflawonów, które wpływają na zmniejszenie poziomu cholesterolu frakcji LDL we krwi. Produkty sojowe (np. napój sojowy, sos sojowy, miso, tofu, tempech) są głównie znane jako żywność rekomendowana w profilaktyce chorób nowotworowych, jednakże dzięki pozytywnemu działaniu na profil lipidowy są również zalecane w profilaktyce i terapii chorób serca. Szczególnie korzystny efekt zdrowotny można zaobserwować przy ograniczeniu kwasów tłuszczowych nasyconych oraz dziennej podaży białka sojowego w ilości 25g.

Sól kuchenna

Sól kuchenna zwana również stołową lub warzoną, jest podstawowym źródłem sodu. Dzięki swoim właściwościom poprawiającym smak potraw, stanowi podstawową przyprawę w gospodarstwach domowych. W efekcie, prowadzi to do nadmiernego spożycia soli i podaży sodu. Długotrwałe i nadmierne spożycie sodu, przyczynia się min. do rozwoju otyłości, nowotworów żołądka, udarów mózgu oraz rozwoju nadciśnienia tętniczego. Światowa Organizacja Zdrowia uznała zmniejszenie spożycia soli za działanie priorytetowe w obszarze zdrowia publicznego i rekomenduje obniżenie jej spożycia do < 5g na dobę co odpowiada 2000mg sodu. Zapotrzebowanie na sód, ustalone na poziomie wystarczającego spożycia dla osoby dorosłej wynosi 1500mg dziennie. W celu zmniejszenia podaży sodu w diecie poza sola kuchenną, ograniczenia wymaga: spożycie konserw, przetworów mięsnych i rybnych, słonych przekąsek, żywności typu fast food, dań instant, oraz gotowych mieszanek przypraw, kostek rosołowych, przypraw typu „warzywko”. Nawet niewielka redukcja spożycia soli - o 1g na dzień może prowadzić do znaczącej redukcji ciśnienia tętniczego i zmniejszenia o 14% ryzyka zgonu z powodu udaru i o 9% z powodu choroby niedokrwiennej serca u osób z nadciśnieniem.

Kawa i herbata

Kawa niewątpliwie należy do jednych z najchętniej spożywanych napojów na świecie. Jest surowcem, który zawiera kofeinę. Ta z kolei jest organicznym związkiem chemicznym (alkaloidem) występującym w herbacie (teina), guaranie (guaranina) oraz yerba mate (mateina). W ostatnich latach pojawiło się wiele doniesień, które informują o szerokim aspekcie pozytywnego wpływu kawy na zdrowie człowieka, w tym na układ sercowo-naczyniowy.  Zgodnie z rekomendacjami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) z 2021 roku uznaje się, że umiarkowane spożycie kawy (3-4 filiżanki dziennie) nie jest szkodliwe, a nawet umiarkowanie korzystne dla układu sercowo-naczyniowego. Europejskie wytyczne podają informację, że kawa wywiera krótkotrwały efekt presyjny, który nie ma istotnego wpływu na wzrost ciśnienia tętniczego u osób regularnie pijących ten napój. Powodem takiego działania jest metabolizm kawy, który jest uwarunkowany genetycznie. Ponadto, u osób regularnie pijących kawę rozwija się tolerancja na jej działanie (tachyfilaksja). Korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy przypisuje się również innym napojom naturalnym zawierającym kofeinę m.in. herbacie. Za efekt hipotensyjny odpowiedzialne są katechininy, które w zielonej herbacie stanowią 80-90% wszystkich flawonoidów, a w herbacie czarnej 20-30%. W badaniach u osób regularnie pijących napar z zielonej herbaty, w ilościach co najmniej 120 ml dziennie, zaobserwowano zmniejszony rozwój nadciśnienia tętniczego w zakresie 45-65% w ciągu roku. Zgodnie z opinią badaczy, w przypadku naturalnych napojów z kofeiną (herbata, kawa, guarana, yerba mate) kluczowym elementem zaleceń, jest indywidualna tolerancja na kofeinę.

Podsumowanie

Nawyki żywieniowe oraz skład diety, są istotnymi elementami profilaktyki chorób układu krążenia. Również w przypadku podjętej farmakoterapii świadomy i prawidłowy sposób odżywiania zawsze będzie wsparciem i nieodłącznym elementem leczenia.

Autor: Agnieszka Gąsior, mgr dietetyki

Literatura

• WHO Healthy diet. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/healthy-diet
• Jankowski P. Zasady profilaktyki chorób układu krążenia w 2018 roku, Kardiologia Inwazyjna,2017, t. 12 nr 5, s. 42–48.
• Visseren FLJ, Mach F, Smulders YM., et al. 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Heart J. 2021, 42, 3227-3337.
• Wiśniewska K.. Żywienie w chorobach układu krążenia. Rola wybranych produktów spożywczych. Współczesna dietetyka, 2017-05-04, 11/2017.
• Brończyk- Puzoń A. Postępowanie żywieniowe w nadciśnieniu tętniczym. w: Żywienie w chorobach serca. red. P Czapla M, Jankowski P. ZWL , Warszawa 2022, s. 162-163.

 zdjęcie: żródło freepik, autor: stockking