Interakcje wybranych leków układu sercowo-naczyniowego z pożywieniem

Zdjęcie: Pexels/Polina Tankilevitch

Autor: Agnieszka Gąsior, mgr dietetyki

Interakcja lek – żywność, to wzajemne odziaływanie substancji leczniczej występującej w leku ze składnikami występującymi w przyjętym posiłku. Zjawisko interakcji może mieć wpływ na: uwalnianie, wchłanianie, dystrybucję, metabolizm i wydalanie leków z organizmu. W niektórych przypadkach interakcje leków z żywnością są korzystne dla organizmu człowieka, ponieważ mogą poprawić efektywność wchłaniania leków lub zmniejszyć skutki uboczne będące wynikiem stosowanej farmakoterapii. Kolejną kwestią są interakcje między składnikami żywności a lekiem. Niektóre z nich mogą wywierać wpływ na nasilenie lub ograniczenie działania leku, co może wpłynąć na brak skuteczności w leczeniu i zwiększać ryzyko powikłań.

Zjawisko interakcji dotyczy również czasu, jaki dzieli zażycie leku od posiłku. Spożywany pokarm może wpływać na pobudzanie lub zwolnienie perystaltyki jelit, co z kolei może zwiększać bądź ograniczyć wchłanianie substancji farmakologicznej. Ponadto, skład posiłku ma wpływ na intensywność wydzielania soku żołądkowego i jelitowego oraz modyfikuje pH soków trawiennych, co wpływa na zwiększenie lub zmniejszenie dostępności leku. W związku z powyższym, aby uniknąć działań niepożądanych, należy niektóre leki  przyjmować na czczo,  wraz z posiłkiem lub w niedługim czasie po spożytym posiłku- najlepiej, by przyjmować leki zgodnie z zaleceniami umieszczonymi na ulotce.

Podobnie jak składniki diety również istotne znaczenie w kontekście interakcji z lekami mają suplementy diety. Powszechna dostępność suplementów diety i przekonanie o ich właściwościach zdrowotnych, sprawia, że są chętnie stosowane. Ich nieuzasadnione lub nadmierne stosowanie może zaburzyć proces leczenia, wpływając na wzrost lub zmniejszenie działania leków.

Aktualne piśmiennictwo i przeprowadzone badania informują o potencjalnych interakcjach wybranych leków z żywnością stosowanych w chorobach układu sercowo – naczyniowego. Poniższe tabele przedstawiają informację o potencjalnych interakcjach składników żywności oraz ich skutkach zdrowotnych ww. wymienionej grupie leków

Antagoniści receptorów beta-adrenergicznych

Jest to jedna z najważniejszych grup leków stosowanych w kardiologii, a zwłaszcza w chorobie niedokrwiennej serca i w leczeniu nadciśnienia tętniczego, zwana potocznie beta – blokerami. Ich działanie polega na blokowaniu receptorów dla adrenaliny i noradrenaliny w organizmie, co prowadzi do zmniejszenia skurczów serca, rozszerzenia naczyń krwionośnych i obniżenia ciśnienia krwi.

Nazwa leku (nazwa handlowa):

• Metoprolol (BETALOC, METOCARD, METOPROLOL);
• Propranolol (PROPRANOLOL);
• Bisoprolol (BISOCARD, CONCOR, CORECTIN).

Interakcja z posiłkami bogatotłuszczowymi (takie jak smażone jajka, bekon, masło, pełnotłuste mleko, smalec) przyspieszają i zwiększają wchłanianie leku z przewodu pokarmowego.

Skutek: ryzyko zwolnienia czynności serca, zaburzeń rytmu serca, spadku ciśnienia tętniczego, niewydolności serca.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Interakcje lek –żywność Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy. Centrum dietetyki klinicznej.

Blokery kanału wapniowego

To leki, które hamują napływ wapnia do komórek mięśniowych, w tym komórek mięśni gładkich naczyń oraz komórek mięśnia sercowego. Ich mechanizm działania polega na rozluźnieniu komórek mięśniowych naczyń krwionośnych, powodując ich rozszerzenie, co w konsekwencji prowadzi do spadku ciśnienia tętniczego krwi. W wyniku tego, serce pracuje wolniej i słabiej się kurczy, a dzięki rozszerzeniu tętnic wieńcowych dociera do niego więcej odżywiającego tlenu.

Nazwa leku (nazwa handlowa):

• Amlodipina (AMLOPIN, AMLOZEK, CARDILOPIN, NORVASC);
• Felodypina (PLENDIL);
• Nimodypina (NIMOTOP);
• Nitrendipina (NITRENDYPINA);
• Werapamil (ISOPTIN, STAVERAN).

Interakcja z sokiem grejpfrutowym (flawonoidy, naringerina, quercetina, kampferol, furanokumaryny) zmniejsza metabolizm blokerów kanału wapniowego.

Skutek: spadek ciśnienia, zaczerwienienie twarzy, ból głowy.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Interakcje lek -żywność. Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy. Centrum dietetyki klinicznej.

Inhibitory konwertazy angiotensyny(ACE)

Stanowią liczną grupą leków stosowanych w terapii nadciśnienia tętniczego. Wpływają na system Renina-Angiotensyna-Aldosteron, hamując enzym konwertazę angiotensyny, który przekształca angiotensynę I (AT I) w angiotensynę II (AT II). Jednym z efektów tej blokady jest obniżenie ciśnienia tętniczego.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Interakcje lek –żywność. Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy. Centrum dietetyki klinicznej.

Glikozydy nasercowe

Są to substancje pozyskiwane z roślin, a ich podstawowe działanie polega na spowolnieniu akcji serca, oraz zwiększeniu siły jego skurczu. Sprawia to, że serce pracuje silniej
i zdecydowanie wydajniej.

Nazwa leku (nazwa handlowa):

• Digoksyna (DIGOXIN)

Interakcja z błonnikiem (np. otręby, płatki owsiane). Zmniejszają wchłanianie leku z przewodu pokarmowego.

Skutek: Brak lub zmniejszenie efektu terapeutycznego w wyniki zmniejszenia stężenia leku we krwi.

Interakcja z lukrecją (cukierki i tabletki wykrztuśne) zwiększają wydalanie potasu.

Skutek: Hipokaliemia (obniżone stężenie potasu we krwi) powoduje zwiększenie toksycznego działania glikozydów naparstnicy na mięsień sercowy.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie, Interakcje lek -żywność. Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy. Centrum dietetyki klinicznej.

Leki stosowane w leczeniu zaburzeń lipidowych

Leki, które najczęściej wymienia się w leczeniu zaburzeń lipidowych, to przede wszystkim statyny i fibraty. Statyny to grupa leków, które zmniejszają poziom cholesterolu LDL we krwi, obniżając tym samym ryzyko chorób serca. Fibraty zaś są stosowane w leczeniu zaburzeń lipidowych, gdy istotnym problemem jest zbyt wysoki poziom trójglicerydów i niewystarczający poziom frakcji cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie, Interakcje lek -żywność. Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy. Centrum dietetyki klinicznej.

Leki przeciwzakrzepowe – antagoniści witaminy K

Wśród leków należących do grupy antagonistów witaminy K wyróżnia się Acenokumarol oraz Warfin. Ich funkcją jest zapobieganie tworzeniu się zakrzepów w jamach serca i naczyniach krwionośnych oraz rozpuszczanie obecnych skrzeplin. Są stosowane zarówno w profilaktyce jak i leczeniu choroby zakrzepowo-zatorowej oraz powikłań, które mogą się rozwijać w przebiegu migotania przedsionków, jak również w terapii wrodzonych zaburzeń krzepnięcia krwi.

Nazwa leku (nazwa handlowa):

• Warfaryna (WARFIN);

• Acenokumarol (ACENOCUMAROL, SINTROM, SYNCUMAR).

Interakcja z warzywami kapustnymi i innymi produktami żywnościowymi zawierającymi dużo witaminy K (kapusta, brukselka, sałata, kalarepa, szparagi, szpinak, awokado i jego przetwory, soczewica, kalafior, brokuły, soja, płatki owsiane, otręby, wątroba, olej kukurydziany, olej sojowy) powodują wzrost stężenia tej witaminy we krwi.

Skutek: Zmniejszenie skuteczności leczenia i związany z tym wzrost ryzyka powstawania zakrzepów.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie, Interakcje lek -żywność. Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy. Centrum dietetyki klinicznej.

Jak prawidłowo zażywać leki?

• Leki należy przyjmować zgodnie z zaleceniami umieszczonymi na ulotce. 
• Nie należy popijać leków mlekiem, kawą lub herbatą, ponieważ wpływają one na ich wchłanianie. Sok grejpfrutowy natomiast przyczynia się do zaburzenia metabolizmu leków.  
• Najkorzystniejsze jest popijanie środków leczniczych chłodną, czystą wodą (w ilości ok. 1 szklanki). 
• Należy kategorycznie unikać przyjmowania leków wraz z alkoholem. 
• Stosowanie leków wraz z witaminami i minerałami może przyczynić się do zaburzenia wchłaniania leków, dlatego też powinno się unikać takich połączeń. 
• Środki lecznicze najlepiej zażywać 1-2 godziny przed lub 2 godziny po spożytym posiłku w celu uniknięcia zaburzenia działania leków, o ile nie ma innych zaleceń wydanych przez producenta lub lekarza.  
• Należy zawsze przestrzegać wytycznych umieszczonych na ulotce lub przekazanych przez lekarza bądź farmaceutę, pamiętając, że nie każdy lek należy przyjmować na czczo, a wręcz przeciwnie są leki, które powinno się zażywać podczas posiłku. 
• Nie należy zmieniać dawki leku ani przerywać kuracji bez porozumienia z lekarzem.

Przestrzegając powyższych zasad możemy zmniejszyć lub całkowicie uniknąć niekorzystnych oddziaływań żywności na leki oraz leków na składniki żywności. Przedstawione interakcje mogą mieć wpływ na skuteczność i bezpieczeństwo terapii, dlatego ważne jest, aby znać potencjalne zagrożenia i korzyści wynikające z połączenia leków z pokarmem. 

Literatura

1. Woźnicka-Leśkiewicz L, Wolska-Bułach A, Posadzy-Małaszyńska A. Interakcje między lekami hipotensyjnymi i żywnością. Nadciśnienie tętnicze, 2011; t. 15, 2, s. 201-209.
2. Grabani  E. Interakcje leków z żywnością. Współczesna dietetyka 10/2017.
3. Gąsowski J,  Kasprzyk Z. Leki blokujące receptory beta-adrenergiczne (beta-blokery). www.mp.pl
4. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Wytyczne PTNT 2019.
5. Mach F, Baigent C et al. Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: Jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo‑naczyniowe (2019)
6. Paśko P, Zachwieja Z. Interakcje witaminy K z pożywieniem i lekami, Bromat. Chem. Toksykol. 2009, nr 3.
7. Wolnicka K. Interakcje pomiędzy żywnością a lekami. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
8. Interakcje_lek_zywnosc.pdf (umk.pl).